នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស
សូមនមស្ការ ចំពោះព្រះភគវន្តមុនីអរហំសម្មាសម្ពុទ្ធព្រះអង្គនោះ ( ព្រមទាំងព្រះធម៌ និងព្រះអរិយសង្ឃដោយសេចក្ដីគោរព )។
វេលានេះ អាត្មាភាពសូមសម្ដែងអំពីដើមកំណើតនៃសន្តិសុខក្នុងលោក ជាសង្ខេប តាមកាលវេលា ដូចមានសេចក្ដីតទៅនេះ ៖
សុខា សង្ឃស្ស សាមគ្គី សេចក្ដីព្រមព្រៀងគ្នារវាងពួកក្រុម ជាហេតុនាំឱ្យកើតសន្តិសុខក្នុងលោក។
ព្រះពុទ្ធភាសិតនេះ មានសេចក្ដីដែលគួរលើកមកអធិប្បាយ ៣ បទ គឺ សាមគ្គី ១ បទ សង្ឃ ១ បទ និងសុខៈ ១ បទ។
សាមគ្គី ប្រែថា « សេចក្ដីព្រមព្រៀងគ្នា ដំណើរស្រុះស្រួលមូលមិត្តនឹងគ្នា រួបរួមគ្នា ចងបាច់គ្នា ពួតដៃគ្នា វេញគំនិតចូលគ្នា មានចិត្តស្មើគ្នា មានអធ្យាស្រ័យត្រូវគ្នា ទុកចិត្តគ្នា មិនបែកចិត្តពីគ្នា មានចិត្តស្មោះស្មគ្ររកគ្នា មានករណីយកិច្ចត្រូវគ្នា ចុះចិត្តស៊ប់ដូចគ្នា ចុះសម្រុងគ្នា មានមេត្រីចិត្តរលាយចូលគ្នាដូចជាទឹកនិងទឹក ឥតទាស់ទែងខ្វែងគំនិតគ្នា មិនប្រកួតប្រកាន់គ្នា មិនចងគំនុំគ្នា »។
សង្ឃ ប្រែថា « ពួក ក្រុម ប្រជុំ ហ្វូង បន គណៈ កាយ សង្គម ឬបរិស័ទ »។ តែបើតាមព្រះវិន័យវិញ លោកសំដៅយកភិក្ខុតាំងពី ៤ រូបឡើងទៅ ហៅថា សង្ឃ។
សុខៈ ប្រែថា « សេចក្ដីសប្បាយរីករាយ ធម្មជាតទទេសោះតែជារបស់គួរប្រាថ្នា – គួរស្រឡាញ់ ដំណើរស្រួល ស្រណុក មិនវឹកវរ មិនជ្រួលច្របល់ មិនក្រវល់ក្រវាយ មិនរកាំចិត្ត មិនក្ដៅក្រហាយ មិនស្ដាយក្រោយ ជាដើម គឺសេចក្ដីសម្រាន្តយ៉ាងស្រួល។ តែក្នុងទីនេះ សំដៅយកសន្តិសុខ គឺសេចក្ដីសុខស្ងប់ ឬសន្តិភាពដែលជាទីប្រាថ្នារបស់លោកទាំងមូល។
កាលបើរួបរួមសេចក្ដីប្រែនៃព្រះពុទ្ធភាសិតទាំង៣បទនេះ ចងឱ្យទៅជាប្រយោគមួយទៅ សឹងឃើញច្បាស់ថា សន្តិសុខដែលជាទីស្រឡាញ់ពេញចិត្តរបស់លោកទាំងមូល នឹងកើតឡើងយ៉ាងងាយមិនចាំបាច់វិនិច្ឆ័យរកផ្លូវដទៃក្រៅអំពីសាមគ្គីនេះឡើយ។
សាមគ្គីនេះ ចែកចេញជា ៣ យ៉ាងគឺ ៖
កាយសាមគ្គី សេចក្ដីស្រុះស្រួលព្រមព្រៀងគ្នាដោយកាយ ១
វចីសាមគ្គី សេចក្ដីស្រុះស្រួលមូលមាត់គ្នាដោយពាក្យសម្ដី ១
ចិត្តសាមគ្គី ឬមនោសាមគ្គី សេចក្ដីព្រមព្រៀងស្រុះស្រួលមូលគំនិតគ្នាខាងផ្លូវចិត្ត ១។
ការស្រុះស្រួលរួមរក្សរាប់រកគ្នាទៅវិញទៅមករវាងពួកគណៈ ឬសង្គម រហូតដល់លោកជាទីបំផុត មិនប្រេះឆាបែកបាក់គ្នាជាពួកបក្សគណៈនិកាយ រមែងជាបច្ច័យឱ្យបានទទួលនូវសន្តិសុខ និងសេចក្ដីចម្រើនរុងរឿងឥតអាក់ ឥតមានឧបសគ្គអ្វីមួយមករារាំងបានឡើយ។
សាមគ្គីនេះឯង ទុកជាកម្លាំងមួយយ៉ាងសំខាន់ ដែលអាចជួយសាសនា ប្រទេសជាតិ និងលោកទាំងមូលឱ្យបានចម្រើនជាប់មាំឋិតថេរ មិនឱ្យត្រឡប់រៀវរោយឬវិនាសទៅបាន បើសាសនិកជនឬប្រទេសជាតិណាមានសាមគ្គីធម៌ចម្រុងចម្រើនដុះដាល ឬក៏តាំងនៅជាប់មាំល្អហើយ សាសនិកជនឬប្រទេសជាតិនោះ រមែងបានទទួលសេចក្ដីសុខដ៏ថ្កុំថ្កើងរុងរឿងយ៉ាងអស្ចារ្យ ឥតមានអំណាចអ្វីចូលទៅលុកលុយឱ្យសាបសូន្យរលាយរលត់បានឡើយ ប្រៀបដូចជាសរសៃអំបោះតូចឆ្មារ ប្រសិនបើគេយកច្រើនសរសៃទៅវេញត្របាញ់ ឬត្រកួញចូលជាមួយគ្នា គេអាចយកសសៃអំបោះនោះទៅចងសត្វទាំងឡាយមានដំរីជាដើម ដែលសត្វមានកម្លាំងច្រើនឱ្យជាប់បាន សត្វទាំងនោះ មិនអាចនឹងទាញរើឱ្យដាច់ខ្សែអំបោះនោះបានឡើយ។ សូម្បីរូបកាយយើងទៀតសោត ដែលនឹងតាំងនៅឬនឹងចម្រើនឡើងបាន ក៏ដោយសារអាស្រ័យសាមគ្គីរបស់ធាតុទាំង៤ អាការ៣២ និងសរីរាវយវៈដ៏សេសក៏ដូច្នោះដែរ បើរបស់ទាំងនេះមិនរួបរួមឬមិននៅជួបជុំគ្នា ពុកផុយ ឬក៏បែកចែកកម្លាំងគ្នាហើយ រូបកាយយើងក៏មិនអាចប្រព្រឹត្តទៅឬចម្រើនឡើងបានឡើយ។ នៅក្នុងព្រៃមានសត្វចតុប្បាទ ១ ពួកមាឌតូច ៗ ហៅថា សុនខព្រៃ មាឌតូចជាងសុនខស្រុកទៅទៀតតែមានសាមគ្គីស្រុះស្រួលគ្នាជាទីបំផុត វាអាចទៅចោមរោមខាំសត្វទាំងឡាយ មានខ្លា និងសីហៈជាដើម ដែលជាសត្វមានមាឌធំសម្បើមហើយកាចសាហាវយ៉ាងក្រៃលែង យកទៅធ្វើជាអាហាររបស់វាបាន សត្វខ្លានិងសីហៈជាដើមតែងមានភ័យដ៏ពន្លឹកអំពីពួកសុនខព្រៃជានិច្ច។ ស្រមោច សង្អារ កណ្ដៀរ ឃ្មុំ និងម្រោមជាដើម វាអាស្រ័យធម៌សាមគ្គីស្រុះស្រួលរួមរក្សរាប់រកគ្នា បានជាវាអាចញ៉ាំងកិច្ចគ្រប់យ៉ាងឱ្យសម្រចតាមបំណងបាន ទាំងនេះក៏ព្រោះអាស្រ័យសាមគ្គីជាហេតុ។
សុនខព្រៃជាដើម ជាសត្វតិរច្ឆានទាំងមាឌក៏តូចហើយថែមទាំងកាចសាហាវពន់ពេកណាស់ ឥតដែលមានសាសនាណាប្រៀនប្រដៅឥតដែលមានសៀវភៅក្បួនច្បាប់សម្រាប់មើល ទាំងគ្មានអ្នកប្រាជ្ញសម្រាប់ទូន្មានប្រៀនប្រដៅឱ្យចេះស្រឡាញ់រាប់អានគ្នា ឱ្យមានសាមគ្គីស្រុះស្រួលគ្នាសោះទេ តែវាចេះបណ្ដុះសាមគ្គីស្រុះស្រួលរវាងគ្នាវាបាន។ ចុះយើងទាំងអស់គ្នាជាមនុស្សជាតិត្រឡាំង មានសាសនាល្អវិសេសសម្រាប់កាន់រក្សា មានក្បួនតម្រាសម្រាប់មើល មានអ្នកប្រាជ្ញយ៉ាងឆ្នើម ៗ សម្រាប់ទូន្មានប្រៀនប្រដៅ ថែមទាំងមានជាតិអ្នកដឹងខុសត្រូវខ្មៅសល្អអាក្រក់ក៏ស្រាប់ ក៏គួរតែបណ្ដុះសាមគ្គីឱ្យកើតឡើង កុំឱ្យអន់ថយខ្សោយជាងសត្វតិរច្ឆានមានកណ្ដៀរជាដើម។ កុំប្រើសម្ដីលូកលើសើក្រោម ព្រោះជាហេតុនាំឱ្យក្លាយទៅជាទោសវិញទេ។ ឯការខំប្រឹងប្រែងជួយជ្រោមជ្រែងព្រះពុទ្ធសាសនា នឹងប្រទេសជាតិឱ្យបានចម្រើនឡើងនោះ បើប្រាសចាកទំនងឬប្រាសចាកឧបាយរួបរួមបណ្ដុះសាមគ្គីហើយ ក៏មិនងាយនឹងបានសម្រេចប្រយោជន៍តាមបំណងបានឡើយ វត្ថុបំណងនោះនឹងទៅជាអសារឥតការ។
ក្នុងសម័យឥឡូវនេះ តម្លៃនៃសីលធម៌និងវឌ្ឍនធម៌ ចេះតែរលត់ខ្សត់ខ្សោយរលាយអស់ទៅ នាំឱ្យអស់សេចក្ដីសង្ឃឹមក្នុងផ្លូវសន្តិសុខព្រមទាំងវឌ្ឍនធម៌ បើទុកណាជាខំប្រឹងប្រែងស្វែងស្វះរកដោយសតិបញ្ញា ដ៏ល្អិតសុខុមយ៉ាងណាក៏កម្រនឹងធ្វើឱ្យកើតឱ្យចម្រើនឡើងបាន។ គួរណាស់តែសាធុជនខំប្រឹងធ្វើតាមឱ្យកើតមានឡើង។
បើតាមច្បាប់ព្រះពុទ្ធសាសនាថា សន្តិសុខក្នុងលោកនេះ នឹងកើតឡើងបានក៏ដោយសារកម្លាំងនៃសាមគ្គីធម៌និងមេត្រីចិត្តដ៏បរិសុទ្ធ។
ឯការប្រេះឆាបាក់បែកខូចខាតអន្តរាយ ឬវិនាសទៅនៃសាមគ្គីនឹងមេត្រីចិត្តនេះ កើតឡើងដោយសារហេតុច្រើនប្រការ គឺដោយសារឧបក្កិលេសធម៌ ដោយសារអគតិ និងដោយសារទិដ្ឋិជាដើម។ ឯការប្រេះឆាដោយសារឧបក្កិលេសធម៌នោះ បានដល់ឧបក្កិលេស ១៦ គឺ ៖
១ – អភិជ្ឈាវិសមលោភៈ សេចក្ដីរំលោភចង់បានហួសទំនង ឬបំពានយករបស់គេមកធ្វើជារបស់ខ្លួន
២ – ទោសៈ ប្រទូសរ៉ាយ ផ្ដន្ទា បៀតបៀន ឬជិះជាន់គេ
៣ – កោធៈ ក្រោធខឹង ឬក៏ធ្វើទុក្ខបុកម្នេញគេ
៤ – ឧបនាហៈ ចងពៀរ ចងគំនុំ វេចខ្ចប់នូវកំហឹងទុក
៥ – មក្ខៈ លុបគុណ ឃ្នើសគុណ ឬបំភ្លេចគុណគេ
៦ – បលាសៈ វាយឫកស្មើ លើកខ្លួនផ្ទឹមនឹងលោក – អ្នកដែលមានបុណ្យសក្តិ ឬចង់ប្រណាំងវាសនា
៧ – ឥស្សា ឫស្យា ច្រណែនឈ្នានីសគេ
៨ – មច្ឆរិយៈ សេចក្ដីកំណាញ់ស្វិតស្វាញ លាក់លៀមទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ខ្លួន ឬមិនព្រមចែករំលែកលាភ យស – សុខ – សរសើរ និងប្រយោជន៍ព្រមទាំងអានុភាពនិងសមត្ថភាពដល់អ្នកដទៃ
៩ – មាយា មានពុតត្បុតអាក្រក់ ឬបិទបាំងទោសខ្លួនទម្លាក់ទោសរបស់ខ្លួនទៅលើអ្នកដទៃ
១០ – សាថេយ្យៈ អួតអាងអែបអប ឬសរសើរលើកគុណដែលមិនមានក្នុងខ្លួនថាមាន
១១ – ថម្ភៈ កោងកាច ព្រហើន – រឹងត្អឹង ឬចចេសមុខរឹង
១២ – សារម្ភៈ ប្រណាំងប្រជែង ចង់ឈ្នះ ឬដណ្ដើមយកពូកែតែម្នាក់ឯង
១៣ – មានះ អួតថាវិសេសជាងគេ លើកកម្ពស់ ឬប្រកាន់ខ្លួនឆ្មើងកន្រ្ទើង ក្រអឺតក្រអោង
១៤ – អតិមានះ ចង់ឱ្យខ្ពស់ហួសវិស័យ គឺមើលងាយគេ
១៥ – មទៈ ស្រវឹងឈ្លក់ ឬប្រកាន់គំនិតក្នុងលាភ យស សុខ សរសើរ
១៦ – បមាទៈ ធ្វេសប្រហែស លង់ខ្លួន បោះចិត្តទៅក្នុងកាមគុណ ភ្លេចស្មារតី ឬប្រាសចាកសតិសម្បជញ្ញៈ។
ការប្រេះឆាដោយអគតិគឺការលម្អៀងនោះ បានដល់អគតិ ៤ យ៉ាងគឺ ៖
១ – ឆន្ទាគតិ សេចក្ដីលម្អៀង ព្រោះយល់មុខ ព្រោះស្រឡាញ់ ព្រោះគាប់ចិត្តថាល្អ ថាប្រសើរ។
២ – ទោសាគតិ សេចក្ដីលម្អៀង ព្រោះស្អប់ ព្រោះខឹង មិនពេញចិត្ត។
៣ – មោហាគតិ សេចក្ដីលម្អៀង ព្រោះល្ងង់ខ្លៅពុំយល់ការខុស ត្រូវ – ជ្រៅរាក់។
៤ – ភយាគតិ សេចក្ដីលម្អៀង ព្រោះខ្លាចបុណ្យ ខ្លាចអំណាច ខ្លាចធនធាន ឬខ្លាចចិត្តគេ។
ចំណែកការប្រេះឆាសាមគ្គីដោយទិដ្ឋិ គឺការឈ្វេងយល់ខុសបានដល់ទិដ្ឋិជាសត្រូវធំ២យ៉ាងគឺ ៖
១ – ឧច្ឆេទទិដ្ឋិ លទ្ធិមិនជឿស្ថានសួគ៌ – នរក មិនជឿបាប បុណ្យ – គុណ – ទោស – អាក្រក់ – ល្អជាដើម គិតតែបានថ្កុំថ្កើងរុងរឿងឬសប្បាយក្នុងបច្ចុប្បន្ន។
២ – អត្តទិដ្ឋិ លទ្ធិគិតតែប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ពួកបក្ខខ្លួន ឬត្រកូលខ្លួន។
ធម៌ដ៏លាមកប៉ុណ្ណេះជាដើម សុទ្ធតែជាឈ្នាន់បំបែកសាមគ្គី ជាមូលហេតុបំផ្លាញសាមគ្គី ឱ្យវិនាសអន្តារាយរលត់រលាយសាបសូន្យវិនាសទៅ។ ហេតុនេះ ពុទ្ធមាមកជនទាំងឡាយគួរតែចៀសវាងឱ្យស្រឡះកុំបណ្ដោយឱ្យអកុសលធម៌ទាំងនោះកើតមានក្នុងសន្ដានឡើយ ទើបអាចបណ្ដុះសាមគ្គីរវាងសាសនិកជន ឬមនុស្សជាតិផងគ្នាឱ្យកើតឡើងបាន។ បន្ទាប់ពីនេះនឹងសូមសម្ដែងអំពីធម៌ជាគ្រឿងបណ្ដុះសាមគ្គីដូចតទៅនេះ។
សាមគ្គីដែលនឹងកើតឡើងបាន ឬសូម្បីប្រេះឆាបែកបាក់ទៅហើយនឹងផ្សារតឱ្យជាប់ទៅវិញបាន ដោយអាស្រ័យធម៌ច្រើនប្រការគឺ ដោយសារសង្គហវត្ថុ និងសារាណីយធម៌ជាដើម។ ឯសារាណីយធម៌មិនបានយកមកសម្ដែងទេ ព្រោះពេលវេលាដែលត្រូវសម្ដែងនៅខ្លីពេក សូមយកតែសង្គហវត្ថុមកសម្ដែងតែម្ដង ឯសង្គហវត្ថុនោះមាន ៤ យ៉ាងគឺ ៖
១ – ទានៈ កាយឱ្យទេយ្យវត្ថុ ឬចែករំលែកអានុភាពនិងសមត្ថភាពដល់គ្នាតាមកាលគួរ។
២ – បេយ្យវាចា ការពោលវាចាគួរឱ្យគេចង់ឮចង់ស្ដាប់ ឬឧស្សាហ៍រាក់ទាក់រួសរាយដោយពាក្យពីរោះ ចំពោះជនទួទៅមិនរើសមុខ ឧស្សាហ៍រំឭកដាស់តឿនប្រាប់ប្រយោជន៍ដល់គ្នានឹងគ្នា ឬពោលពីច្បាប់ទម្លាប់នឹងសេចក្ដីខុសត្រូវឱ្យគេបានចេះដឹងដោយសារខ្លួន។
៣ – អត្ថចរិយា ការប្រព្រឹត្តអំពើជាប្រយោជន៍ដល់គ្នានឹងគ្នា ឬធ្វើប្រយោជន៍ឱ្យកើតឡើងដល់ខ្លួនព្រមទាំងអ្នកដទៃ។
៤ – សមានត្តតា ការប្រព្រឹត្តខ្លួនឱ្យស្មើ គឺមិនរឹងត្អឹង មិនប្រកាន់ខ្លួនដោយជាតិ ត្រកូល យសសក្ដិ និងទ្រព្យសម្បត្តិ។
អាត្មាភាពសម្ដែងមកអំពីធម៌ជាហេតុឱ្យសាមគ្គីសាបសូន្យវិនាសទៅនឹងធម៌ជាគ្រឿងធ្វើសាមគ្គីឱ្យចម្រើនឡើងនេះ សមគួរដល់វេលានឹងបញ្ចប់ហើយ។ ដោយអំណាចកុសលដែលកើតអំពីធម្មទេសនានេះសូមឱ្យពុទ្ធបរិស័ទទាំងឡាយកើតមានសាមគ្គីធម៌ឡើង តាំងពីពេលនេះទៅ កុំបីខកខានឡើយ។
ឯវំ សម្មតា ធម្មទេសនា ការសម្ដែងធម៌ សន្មតថាចប់ដោយសេចក្ដីសង្ខេបតែប៉ុណ្ណេះ តាមសមគួរដល់កាលវេលា។
មហា ឈឹម – មី សិស្សសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់
វត្តសារាវ័នតេជោ សង្កាត់លេខ ៣ ភ្នំពេញ
រៀបរៀង
ប្រភព ៖ ទស្សនាវដ្ដីកម្ពុជសុរិយា ឆ្នាំ១៩៥៤
