បាន-តេង
អារម្ភកថា
រឿងសប្បុរិសធម៌នេះ ខ្ញុំបាទមានមនោគតិគិតផ្ដើមឡើងដោយឃើញថា ជាឧបការគុណដ៏ឧត្ដម សម្រាប់ពុទ្ធបរិស័ទ្ធដែលត្រូវការ។
ប៉ុន្តែធម៌នេះ ចំពូកប្រាជ្ញាជាន់ខ្ពស់លោកបានប្រែពីបាលីធ្វើជាសេចក្ដីអធិប្បាយជាធម្មទានក៏មាន តែងជាពាក្យសម្រាយចុះសៀវភៅ សម្រាប់ឱ្យមើលផ្ទាល់ខ្លួនក៏មាន នោះពុទ្ធបរិស័ទទាំងឡាយសឹងបានជ្រាបខ្លះហើយ។
ឥឡូវនេះ ខ្ញុំបាទតែងជាពាក្យកាព្យវិញដើម្បីជាការស្រួលសម្រាប់ពុទ្ធបរិស័ទចំពូកខ្លះដែលត្រូវការស្ដាប់ពាក្យកាព្យ អាចឱ្យបំបាត់នូវសេចក្ដីធុញទ្រាន់ក្នុងការមើលការស្ដាប់បរិយវាទពុទ្ធភាសិតនេះផង។
អវសានវាទនេះ ខ្ញុំបាទសូមប្រតិបត្តិថា សប្បុរិសធម៌ដែលខ្ញុំបាទតែងនេះ ប្រហែលជាខាតខ្វះលើសលស់ក្នុងបទឯណានីមួយខ្លះ។
ប៉ុន្តែខ្ញុំបាទសង្ឃឹមថាមុខជាបានទទួលសេចក្ដីអភ័យអំពីពុទ្ធបរិស័ទទាំងឡាយពុំខាន។
សាហត្ថិកនាម
បាន-តេង
សប្បុរិសធម៌ ពាក្យកាព្យ
សូមពោលសូត្រពុទ្ធឱស្ឋប្រោសទូន្មាន ក្នុងបករណៈអង្គុត្តរជាប្រធាន កែកាព្យអត្ថបដិភាណវោហារ។ នាមព្រះសូត្រសប្បុរិសធម្មោ គឺជាឱវាទពុទ្ធវិចារណ៍ ប្រទានជាប្រយោជន៍យ៉ាងពិស្ដារ បរិហារសព្វសត្វឱ្យបានសុខ។ មានចំនួនសត្តបទកំណត់ប្រាប់ បានសារសព្ទអធិប្បាយជាបែបទុក ឱ្យមនុស្សភ្ញាក់កំណើតឆើតទៅមុខ ស្គាល់វិថីផ្លូវសុខសប្បុរស។ នឹងសាធកលើករឿងឡើងជាអាទិ៍ សូមផ្ទៀងសោតប្រសាទស្ដាប់ឱ្យអស់ ផ្ចង់សតិន្ទ្រីយំតាំងសោមនស្ស ខំរលាស់ដោះចិត្តចាកកង្វល់។
ធម្មញ្ញូគួរដឹងកំណើតហេតុ គ្រប់ប្រភេទគឺហេតុបង្កើតផល ទាំងផែនភពសព្វសត្វសេពឥតសល់ ដឹងមិនដល់ដោយខ្លៅដៅតែស្មាន។ ហេតុនោះឬគឺកម្មដែលកសាង មានពីរយ៉ាងគួរយល់សមុដ្ឋាន កម្មអាក្រក់និងល្អប្រចាំប្រាណ ធ្វើប៉ុន្មានបានប៉ុណ្ណឹងកុំប្រឹងឆ្ងល់។ ចិត្តខិលខូចផ្ដួចផ្ដើមថ្លើមថ្លោសកាច យ៉ាងនេះប្រាជ្ញប្រាប់ថាអកុសល អ្នកណាសាងអ្នកនោះឯងសោយផល ជាប់សកលកាយស្ញែដូចស្លែកាន់។ ប្រព្រឹត្តត្រឹមត្រង់ត្រូវផ្លូវសុចរិត នោះបណ្ឌិតហៅថាកុសលក្ខន្ធ ត្រូវត្រង់ត្រាប់ត្រិះគិតឱ្យកើតឆន្ទ គង់ចួបសន្តិសុខសថាពរ។ យើងជាអ្នកស្វែងមគ្គឱ្យជាក់ហេតុ នឹងប្រភេទភូមិផលកុំខ្វល់វរ ឥឡូវនេះលើកកម្មឡើងឧទ្ធរណ៍ ផ្ដើមសុន្ទរវាទតខសំណៅ។ សូមកវីប្រីជាចេះចំណាន ជួយប្រោសប្រាណពន្យល់ដល់ជនខ្លៅ ក្នុងធម្មញ្ញុតាតាមសំណៅ ប្រោសប្រដៅដុសខាត់អធ្យាស្រ័យ។
២ ក្នុងអត្ថញ្ញុតាថាដឹងផល គួរសម្គាល់វាទីវិនិច្ឆ័យ ព្រោះតួហេតុប្រភេទដើមនិស្ស័យ ជាបច្ច័យដូចឧសនិងអគ្គី។ ប្រៀបដូចធ្វើអំពីកម្មអាក្រក់ ផលខ្វក់ល្អក់ក៏ដក់ក្នុងឥន្ទ្រិយ អំពល់ចិត្តឥតសុខទុក្ខពេញទី គ្មានវិថីណាថយឱ្យស្រាកស្រាន្ត។ បើធ្វើល្អផលល្អកំដរកាយ ឱ្យសប្បាយសមបែបសេពសុខសាន្ត ក្រក៏ខ្ចាត់ខ្សត់ក៏ខ្ចាយឆ្ងាយចាកប្រាណ សុខសម្រាន្តរាល់ទិនមិនស្រាកស្រន់។ កាលសុខទុក្ខមកដល់ចូរប្រុងចិត្ត រំឭកគិតរំពឹងដឹងឱ្យទាន់ ទាំងគេយើងក្នុងភពរាប់ម៉ឺនពាន់ ទុកតែជាន់សុខតាមជួយតែរាល់គ្នា។ ត្រូវពិនិត្យសមុទ័យទោសទុច្ចរិត ដែលបាំងបិទឥតភ្លឺគឺអវិជ្ជា បើជម្រះឱ្យជ្រះពីអង្គា វេទនាគង់ស្ងប់រម្ងាប់កាយ។ កាលចិត្តកាចកើតឡើងយើងលះចេញ ត្រូវបំពេញមេត្តាករុណាផ្សាយ ទើបបានសេពសន្តិសុខសប្បាយ អង្វែងឆ្ងាយតទៅហៅផលល្អ។ ស្គាល់ធម៌ពីរនេះពេញជាស្គាល់ត្រូវ ព្រោះដងផ្លូវត្រូវកើតទ្រព្យរកក្រ ធម្មញ្ញូគួរដឹងថាដើមខ អត្ថញ្ញូលោកសរប្រាប់ថាចុង។ ឯស្គាល់ដើមគឺស្គាល់ប្រធានហេតុ កំណត់ខេត្តខណ្ឌគ្នាជាក្រៅក្នុង ការស្គាល់ផលត្រូវយល់ដល់ស្គាល់ចុង តពីក្នុងតួហេតុប្រភេទចាស់។
៣ ក្នុងអត្តញ្ញុតាថាស្គាល់ខ្លួន ត្រូវចេះស្ងួនស្ងប់ស្ងៀមចៀមកេរ្តិ៍ខ្មាស ប្រុងប្រយត្នមារយាទជាតិពុទ្ធសាសន៍ មើលឱ្យច្បាស់ច្បាប់ធម៌ប្រដៅកាយ។ ឱ្យដឹងខ្លួនដោយជាតិត្រកូលកើត ពូជកំណើតក្រុងស្រែសែស្រឡាយ សម្បូណ៌ទ្រព្យសម្បត្តិឬខ្សត់ចាយ កំណត់កាយឱ្យជាក់ជាធម្មតា។ លុះកំណត់ដឹងជាតិដឹងកំណើត ដែលយើងកើតនៅក្នុងពូជពង្សណា ហើយដាក់ទុកខ្លួនប្រាណប្រើកិរិយា ឱ្យសមតាមអត្តាជាការគួរ។ កុំធ្វើបែបទូកមាត់ចង្អៀតព្រែក វាកន្ទែកចូកចែវមិនត្រូវជួរ មួយគប្បីកំណត់វិជ្ជាគួរ ឱ្យស្គាល់ខួរក្បាលខ្លួនជាល្ងង់ឆ្លាត។ បើដឹងខ្លួនថាខ្លួនជាមនុស្សល្ងង់ កុំទ្រនង់ទ្រនើសទ្រើសហួសខ្នាត លើផែនដីក្រអ្វីប្រាជ្ញឆ្លៀវឆ្លាត ត្រូវសង្វាតយកជាគ្រូអាចារ្យ។ តែបន្ធំចិត្តខ្លួនខ្លាំងវាខ្លៅ អាចហ្មងសៅសូន្យសព្វទ្រព្យខ្លឹមសារ បើសម្បូណ៌សម្បត្តិបរិវារ កុំឱឡារិកព្រើលមើលងាយគេ។ បូរាណពោលថាបើឈើរលំ ដើរកន្លងទាំងគុម្ពពុំអីទេ បើមនុស្សដួលកុំអាលកន្លងគេ ត្រូវគ្នាន់គ្នេរគេមនុស្សដូចគ្នាដែរ។ បើវ័យខ្លួនមិនទាន់បរិបូណ៌ច្រើន កុំព្រហើនហួសមាឌជាតិកូនខ្មែរ ចំណែកអ្នកអាយុច្រើនក៏ដែរ ត្រូវបង្វែរសន្ដានស្មានមើលមាឌ។ ឱ្យសមភូមិតាមភាពស្ទាបស្ទង់វ័យ ទើបប្រពៃពេញវង្សពូជពង្សជាតិ មានចំណេះត្រូវចេះប្រើមារយាទ កុំឃ្លោងឃ្លាតក្លាយខឹងស្រវឹងខ្លាំង។ គួរចម្រើនសីលទានតឿនអត្តៈ ជាសារៈឧត្ដមដល់រូបំ កែអត្ថញ្ញុតាតាមអត្ថំ ចប់ឯវំឈប់ស្លេះប៉ុណ្ណេះចុះ។
សរុបធម៌តជាសុភាសិត ប្រដៅចិត្តជនានុជននោះ ៤ ក្នុងទីបួនមានបទអត្ថសង្គ្រោះ លោកតាំងឈ្មោះហៅមត្តញ្ញុតា។ បានដល់ស្គាល់ប្រាកដបទសេចក្ដី កិច្ចអ្វីៗឱ្យស្គាល់ប្រមាណថា ដូចការរកចិញ្ចឹមជីពអាត្មា ការចេតនាធ្វើទានក៏ឱ្យគួរ។ ស្វែងរកតាមសម្មាអាជីវោ មិនលោភោមោហៈហិនជាតិជួ ឱ្យដឹងថាគួរបានឬមិនគួរ កុំសាញសួរឆចោទដោយទុច្ចរិត។ ជាតិមនុស្សលោភល្មោភលាភជញ្ជាបមាត់ ក្រតែភ្លាត់ចូលភ្លែតរកហេតុស្និទ្ធ យកតែខាងបានទ្រព្យទើបគាប់ចិត្ត នេះបណ្ឌិតបន្តុះថាខុសធម៌។
របស់ដែលបានដោយផ្លូវអសត្យ គង់វិបត្តិកើតទុក្ខលម្អក់ពណ៌ ដល់ជីវិតជិតក្ស័យទើបភ័យញ័រ នឹកដល់ធម៌មិនចាំកម្មវាក្រាស់។ មួយគួរចេះប្រមាណមាត់បរិភោគ កុំកញ្ជ្រោកស៊ីជ្រុលទ័លចាក់ច្រាស ល្វីងជាថ្នាំផ្អែមផ្អូមហើមពោះណាស់ ប្រាជ្ញប្រកាសប្រាប់ផ្លូវត្រូវប្រយត្ន។ គួរជ្រើសរើសចំណីកុំឆីខុស ឱជារសពិសាវាឈឺថ្កាត់ យ៉ាងផ្អកផ្អួរខ្មួរខ្មោះទាស់បញ្ញត្តិ ភ្លក់មួយមាត់ភ្លាត់ខុសវាចុះផ្ទៃ។ មួយឱ្យចេះប្រយត្នសម្បត្តិទ្រព្យ កុំទម្លាប់ចាយធំពុំប្រពៃ ប្រាក់រាប់សែនមែនបើមិនចេះលៃ គង់មានភ័យដល់កាយស្ដាយកម្លាំង។ ឯការរកទ្រព្យធនធ្ងន់គំនិត ត្រូវព្រួយគិតប្រើកាយនឿយហត់ខ្លាំង ឃ្លាតប្រពន្ធឃ្លាតកូនខ្លួនស្គមស្គាំង សែងសុរិយំចាំងក្បាលហាលទាំងកាយ។ មានស្រីខ្លះប្រុសខំរកគគ្រេង ខ្លួនលួចលេងតែល្បែងតាមសប្បាយ គ្មានអាណិតគិតប្ដីនឿយព្រួយកាយ តែប្រុសខ្លះជះចាយទ្រព្យដូចគ្នា។ កាលបើមានឱកាសគួរល្មមទៅ ដើរសំដៅរកបនមិនរង់រា ចំពូកខ្លះស្រុះស្រួលបបួលគ្នា ព្រមទាំងបុត្តភរិយាចរចូលវង់។ គួរសង្វេគពេកណាស់នឹកឡើងហើយ មិនសមឡើយពួកយើងវង្វេងល្ងង់ ប្រឹងបង្ហិនធនធានគ្មានឱ្យគង់ ហាក់បម្រុងចង់តែឱ្យអស់ទៅ។ ឈ្មោះថាទ្រព្យទ្រនាប់ដៃអ្នកចាយ ចិញ្ចឹមកាយកាលឃ្លានគ្មានខុសត្រូវ បើអ្នកមានគំនិតគិតរាក់ជ្រៅ រើសតែផ្លូវឱ្យគុណចាយធនធាន។ ដូចចេញទុនចូលហ៊ុនជួញលក់ដូរ គួរបង្ហូរចាយចុះព្រោះចង់មាន បួនយ៉ាងនេះហៅចេះប្រើធនធាន បើសល់មានទៀតទុកបង្ការកាយ។ មួយឯស្រាអាភៀនញៀនបង្ហៀរ គួរលះវៀរខំភៀសចៀសឱ្យឆ្ងាយ នឹងវិនាសសម្បត្តិទ្រព្យខ្ចាត់ខ្ចាយ ផ្លូវអបាយមុខទុកអាត្មា។ ទោះមានច្រើនបើភ្លើនភ្លេចលៃលក ទ្រព្យដែលរកមកនោះគង់កាលណា ទ្រព្យមានតិចប្របិចចាយហួសមាត្រា មិនប្រមាណអាត្មាផ្ងារច្រងាង។ សូមដាស់តឿនសតិជនប្រុសស្រី ដោយសេចក្ដីសុចរិតឥតអួតអាង ពន្យល់ផ្លូវប៉ុណ្ណោះជាបែបយ៉ាង នឹងសូមអាងខប្រាំតាមបរិយាយ។
ខ ៥ ប្រាប់ថាកាលញ្ញុតា ក្នុងអត្ថថាឱ្យស្គាល់កាលទាំងឡាយ មានសេចក្ដីរៀងរាយទូលាយឆ្ងាយ អធិប្បាយពីកាលយូរនិងឆាប់។ បើកាលមានអាសន្នបន្ទាន់ចង់ កុំបង្អង់ឱ្យយូរគួរប្រញាប់ ទើបទាន់ចិត្តឥតទាស់ថ្លោះចំណាប់ បូរាណប្រាប់ស្ដាប់ចុះពីរោះពិត។ ត្រូវលៃកាលមុនក្រោយឱ្យជាក់ច្បាស់ កាលរហ័សគួររហន់ឱ្យទាន់គិត បើកាលយូរគួរយូរធូរគំនិត ចូលប្រព្រឹត្តឱ្យត្រូវផ្លូវប្រើការ។ មានភាសិតប្រតិដ្ឋជាអត្ថំ ថាកាលានុរូបំជាខ្លឹមសារ អ្នកហាត់ចិត្តគួររិះវិចារណ៍ ស្មានមើលការធូរតឹងដឹងឱ្យទាន់។ ឯកិរិយាកាលនោះមានពីរយ៉ាង ជាតឹកតាងតាំងទុកតាមលក្ខណ៍ខណ្ឌ គឺកាលចរកាលប្រចាំបម្រុងកាន់ ជាកំណាន់គ្រប់ទិនមិនខុសទេ។ កាលប្រចាំចាត់ជាកាលរំឭក គឺពេលព្រឹកថ្ងៃត្រង់សាយណ្ហេ ក្នុងរវាងចន្លោះនោះគឺវេ- លាចរវិញដេញរេផ្ទេរសម័យ។ កិច្ចណាកូវត្រូវធ្វើប្រចាំកាល ដូចចម្អិនអាហារយើងអាស្រ័យ ត្រូវរករៀបរួសរាន់ឱ្យទាន់ថ្ងៃ ចាត់សំចៃភោក្ដាតាមការគួរ។ លុះឆ្អែតឆ្អល់ស្កប់ស្កល់គិតកុំភ្លេច ត្រូវចាប់កិច្ចការធ្វើកុំខ្មោះខ្មួរ បើហត់ពេកសម្រាកឱ្យតែគួរ កុំផ្អាកផ្អែកភ្នាក់ស្នួតម្រង់ខ្នង។ លង់លុះទាល់ដល់កាលពេលថ្ងៃត្រង់ សឹមបង្អង់បង្អន់កិច្ចការផង រកអាហារបរិភោគតាមបំណង បំបាត់ស្រេកឃ្លានផងដែលនឿយហត់។ ដល់បរិភោគស្រេចស្រាប់ចាប់ការធ្វើ ចូរខំរើល្បើល្បឹងប្រឹងអំណត់ យកកម្លាំងច្បាំងការកុំគិតហត់ ស៊ូទ្រាំអត់ដល់បច្ចុសម័យ។ ហើយងូតទឹកដុះកាយដែលស្មោកគ្រោក រួចបរិភោគភោជនតាមវិស័យ យ៉ាងនេះហៅកិច្ចការប្រចាំថ្ងៃ ក្រៅពីនោះកែខៃជាការចរ។ ដូចជាផ្ទះផ្ទុកតែគ្រឿងក្រខ្វក់ សម្រាមដក់កកក្ដាំងទាំងគំនរ គួរបោសច្រាសដុសខាត់កុំទុកគរ ប្រើមិនប្រើវិកវររវល់រក។ ទ្រព្យមាសប្រាក់ទុកដាក់តាមវគ្គស្នើ ត្រូវការប្រើមានព្រមតាមចិត្តភ្នក ណាមិនប្រើទើតាំងដោយកៀនញក គន់មិនទាស់ខ្វះយើងរកយកបានងាយ។ ហើយមើលកាលហាត់កូនតាមក្បួនខ្នាត ឱ្យឆ្លៀវឆ្លាតវាងវៃមិនរាយមាយ ពន្យល់ផ្លូវត្រូវខុសឱ្យធ្លុះធ្លាយ ការវិនាសនិយាយឱ្យចូលចិត្ត។ ធម្មតាពត់ព្រឹក្សាលតាវល្លិ ត្រូវពត់ពាល់ពីខ្ចីទើបទន់ស្និទ្ធ ការហ្វឹកហាត់កូនចៅឱ្យត្រូវចិត្ត គួរប្រៀនប្រិតពីតូចទើបស្ទាត់ច្បាស់។ នឹងបន្លាយវែងទៅហួសផ្លូវកាព្យ នាំឱ្យសាបវោហារសាញខ្លាំងណាស់ បានលើកកាលទាំងពីរឡើងប្រកាស ឱ្យឃើញច្បាស់ប៉ុណ្ណេះស្លេះនិពន្ធ។
សូមតែងតខ៦ដោយពាក្យថា បរិសញ្ញុតាអនុសន្ធិ៍ ប្រែតាមយល់ថាស្គាល់ប្រជុំជន គប្បីគន់គិតមើលឱ្យមាំមួន។ មនុស្សល្អមែនគង់មានអធ្យាស្រ័យ ក្នុងហទ័យវត្ថុទុកជាក្បួន ចូលត្រង់ណាចូលចុះចេះចៀមខ្លួន មិនឱ្យស្ទួនស្ទាត់ហួសជ្រលួសកាល។ ធម្មតាបង្កើតកំណើតមនុស្ស មានជាន់ខ្ពស់ជាន់ទាបជាន់កណ្ដាល មានទាំងប្រាជ្ញទាំងព្រើលទាំងខួរស្រាល ទាំងស្របាលៗគ្នាពេញធានី។ មនុស្សគ្រប់ជាន់គួរសម្ព័ន្ធមេត្រីចិត្ត ចងជាមិត្តជាភក្ដិសាមគ្គី តែឱ្យស្គាល់កិរិយាប្រវេណី រើសវិថីណាល្អប្រព្រឹត្តតាម។ មារយាទអធ្យាស្រ័យកាយវាចា លោកនិយមយ៉ាងណាក្នុងទីស្នាម ត្រូវសម្រួលផ្ដួលដោយកុំឱ្យដាម ទើបសមតាមឋានៈទុកដាក់អង្គ។ ទោះជាទាបក៏មិនទាបពីកំណើត ប្រើកិរិយាឱ្យឆើតកុំលះបង់ ត្រូវស្គាល់សព្ទបញ្ជោរឬសូរត្រង់ កណ្ដាលវង្សចំណោមប្រជុំជន។ សំឡេងប្រាប់សម្រែកដូចក្អែកបូល មារយាទប្រាប់ត្រកូលចូរប្រុងគន់ អធ្យាស្រ័យសមគួរឬស្មូរជន ផ្សាយចេញឯងឱ្យគន់ឃើញសខ្មៅ។ ទោះរូបឆោមលោមពណ៌ល្អស្អាងស្អាត តែមារយាទខុសខ្នាតគេថាខ្លៅ ស្រឡាញ់ខ្លួនស្ងួនកាយកុំឱ្យសៅ អាក្រក់ល្អក៏នៅតែលើខ្លួន។
ខ៧ ក្បិលខ្ទប់បញ្ចប់ផ្ដាច់ ព្រះសារពេជ្ញត្រាស់ទុកតាមចំនួន ប្រសាទសុខារម្មណ៍ឱ្យមាំមួន កាលបើខ្លួនសេវនាសមាគម។ បទដើមគឺបុគ្គលញ្ញុតា មានអត្ថាធិប្បាយដោយនិយម ប្រែថាស្គាល់ចរិតជនតូចធំ គួរសមាគមឬគេចមិនសេពគប់។ ឯមនុស្សនៅក្រុងកំលុងខេត្ត មានប្រភេទពីរយ៉ាងអាងប្រារព្ធ គឺពាលកាចនិងប្រាជ្ញប្រាប់ឱ្យគ្រប់ មិនទាន់គប់គាស់កាយផ្សាយចេញឯង។ ឯសញ្ជាតិជនពាលចណ្ឌាលទាប គ្មានសុភាពរៀបរយគួរឱ្យក្រែង មានវិស័យចិត្តស្មគ្រជាអ្នកល្បែង ច្រើនសម្ដែងអាការកាចតក់ម៉ក់។ ផ្លូវវិនាសរូបកាយអបាយមុខ ទទួលផ្ទុកគ្រប់យ៉ាងខាងអាក្រក់ អណ្ដាតផ្ទាត់បទភរឆកុហក វៀចក្ងក់មុខងប់គ្រប់ប្រការ។ តែទៅស្និទ្ធផ្ដិតអង្គបង់មារយាទ ថោកថយជាតិពូជពង្សវង្សាវតារ គួរតែចៀសភៀសកាយឆ្ងាយឱចារ ទើបជាឧបការគុណដល់កាយ។ ឯបណ្ឌិតត្រង់គិតមិនចេះខុស ជនស្រីប្រុសត្រងត្រាប់គង់សប្បាយ នឹងថ្កំថ្កើងកេរ្តិ៍ឈ្មោះខ្ពស់វែងឆ្ងាយ បានសុខចិត្តសុខកាយគ្រប់ប្រការ។ ពោលក៏ល្អធ្វើក៏ល្អិតគិតក៏ត្រូវ សំដៅផ្លូវសន្តិសុខសង្ខារ វាងវិថីកាឡីមិច្ឆាចារ សាងតែការបុណ្យទានគ្មានខ្មោះខ្មួរ។ ត្រឹមប៉ុណ្ណេះណែនាំឱ្យឃើញហេតុ គ្រឿងសង្កេតជាតិមនុស្សជាឬជួ ក្នុងលោកនេះនឹងគប់គប្បីសួរ ឃើញសមគួរល្អពិតសឹមផ្ដិតអង្គ។ ធម៌ខនេះជាច្បាប់សម្រាប់ប្រើ ឱ្យសប្បុរសរើរកផ្លូវត្រង់ ក្នុងរឿងសន្ថវមិត្តចិត្តចំណង ឱ្យផូរផង់យឺនយូរអង្វែងកប្ប។ មុននឹងគប់គប្បីមើលមុខមិត្ត ឱ្យឃើញពិតតាមពុទ្ធដីកាប្រាប់ អាក្រក់ល្អសខ្មៅដៅបានឆាប់ មិនខុសច្បាប់បណ្ឌិតដូចសម្ដែង។ បើមនុស្សពាលតែពោលយល់ប្រភេទ ឱ្យឃើញហេតុឧបាយដែលក្លាយក្លែង គួរជ្រាបអត្ថរសព្រះពុទ្ធថ្លែង កុំរអែងសង្ស័យអាល័យឆ្ងល់។ គប់ជនល្អគង់ល្អប្រសើរឆើត អាចឱ្យកើតសុភអត្ថពិភឌ្ឍផល គប់ជនអាក្រក់ចិត្តល្អក់ក្រខ្វក់ខ្វល់ ទុក្ខដាបដល់សកលកាយរាល់គ្នា។ មនុស្សយើងនេះឧត្ដមដោយកំណើត មិនមែនកើតមកភ្លាមក៏ខូចជា លុះច្របល់ចូលជាប់ជាតិពាលា ខូចនិងជាតោងស្អិតចិត្តអស់ស្អាត។ បុគ្គលាធិដ្ឋានមានក្នុងអត្ថ បោតកោកូនសត្វសេកជាអាទិ៍ កាលញាស់ឡើងដំបូងគ្មានខ្វះខាត ចិត្តក៏ស្អាតបរិសុទ្ធឥតឃោរឃៅ។ លុះខ្យល់បក់ឆក់បាត់សាត់ចាកទី ក៏ព្រាត់ពីសម្បុកបែកគ្នាទៅ សេកមួយនោះជ្រុលធ្លាក់លើលំនៅ ព្រះតាបសរើសទៅថែរក្សា។ សេកមួយទៀតវាតផាត់សាត់ទៅដល់ ទីមណ្ឌលសម្នាក់ពួកចោរា ចោររើសទៅចិញ្ចឹមដោយមេត្តា ថ្នមរក្សាឥតល្ហែថែទាំទុក។ សេកដែលនៅសម្នាក់ព្រះតាបស ចិត្តសប្បុរសរកផលខ្វល់ចង់សុខ សាងសន្សំសុចរិតបិទផ្លូវទុក្ខ ឆ្ពោះតាំងមុខតាមមគ្គលោកអ្នកប្រាជ្ញ។ សេកដែលនៅនឹងចោរចិត្តអាក្រក់ រៀនតែឆក់នឹងលួចឫស្យាកាច ចេះខិលខួចឱ្យដូចចោរកំណាច ក្លាឥតខ្លាចឥតគិតជីវិតក្ស័យ។ ចូរមើលចុះតែជាតិសត្វតិរច្ឆាន បើគប់ពាលមិនខានខូចនិស្ស័យ បើគប់ប្រាជ្ញៗប្រៀនព្រះធម៌ថ្លៃ អធ្យាស្រ័យប្រែតាមស្នាមនោះហោង ៕
ប្រភព ៖ ទស្សនាវដ្ដីកម្ពុជសុរិយា ឆ្នាំ១៩៣៦ ខ្សែ១១
