ព្រះអាចារ្យ ឯក- ញឹម ធម្មិស្សរោ
ចៅអធិការវត្តធម្មិស្សរារាម ស្រុកសូទ្រនិគម ខេត្តសៀមរាប
រៀបរៀង
ច្បាប់ធម៌ក្នុងសៀវភៅនេះ យើងខ្ញុំ ធម្មិស្សរោ (ឯក- ញឹម) ចៅអធិការនៃវត្តធម្មិស្សរារាមរៀបរៀងឡើងជាពាក្យឃ្លោង សម្រាប់រោងរៀននៃវត្តធម្មិស្សរារាម នៅថ្ងៃពុធ ៩ រោច ខែស្រាពណ៍ ឆ្នាំមមែ បញ្ចស័ក ព.ស. ២៤៨៦។
ច្បាប់ធម៌ទាំងអស់ដែលយើងខ្ញុំដកស្រង់មករៀបរៀងនេះ នៅមានសេចក្ដីពិស្ដារក្នុងសិង្គាលោវាទសូត្រ។
ឯរបៀបធម៌ក្នុងសូត្រនោះ មិនមែនបែបនេះទេ ប៉ុន្តែយើងខ្ញុំអ្នកតែងយល់ថាគួររៀបចំឡើងជារបៀបថ្មី ដើម្បីតម្រូវតាមទំនងបុព្វការីនិងកតញ្ញូកតវេទីបុគ្គល ដែលជាបុគ្គលរកបានដោយកម្រ ២ យ៉ាងក្នុងលោក។
លុះយើងខ្ញុំរៀបចំរួចហើយបានយកច្បាប់នេះបង្រៀនដល់ពួកកុលបុត្រអ្នកបួសថ្មីៗ ក្នុងទីវត្តរបស់យើងខ្ញុំ ប៉ុន្តែកាលបង្រៀននោះ យើងខ្ញុំបានយកបាលីមកតាំងទុកជាគោល ចងជាពួកជាកងឡើងតាមស្ថានហើយឱ្យមានព្រមទាំងសេចក្ដីប្រែនិងពាក្យឃ្លោងនេះផង។
តមកមានពុទ្ធបរិសទ្យជាច្រើនគ្នាជ្រះថ្លាចង់បានធម៌នេះ ទើបនាំគ្នាចាត់ការបោះពុម្ពផ្សាយចែកជាធម្មទានក្នុងឱកាសបុណ្យបញ្ចុះសីមាវត្តនោះ នៅថ្ងៃអាទិត្យ ១កើត ខែមិគសិរ ឆ្នាំវក ឆស័ក ព.ស. ២៤៨៧ ប៉ុន្តែដោយហេតុក្រដាសរកបានដោយកម្រណាស់ ក្នុងសម័យសព្វថ្ងៃនេះ ទើបយើងខ្ញុំយកមកជូនពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ ដើម្បីចាត់ចែងបោះពុម្ពផ្សាយក្នុងទស្សនាវដ្ដីកម្ពុជសុរិយានេះ។
យើងខ្ញុំសូមសេចក្ដីសុខចម្រើន ចូរមានដល់ព្រះពុទ្ធសាសនានិងលោកអ្នកសិក្សាទាំងឡាយផង ដល់នគរក្រុងកម្ពុជា និងមហានគរបារាំងសែស ដែលបានជួយឧបត្ថម្ភដល់ពុទ្ធសាសនា និងប្រទេសជាតិផង តទៅអស់កាលជាអង្វែង។
ទិសានមស្ការធម៌ ៦ យ៉ាង
បទពាក្យប្រាំពីរ
ទី១- ខាងកើតទិសបូព៌ា ទុកជាមាតាបិតា ដែលបង្កើតបុត្រក្នុងលោកា គួរកូនស្នេហាអស់ពីចិត្ត។ ត្រូវប្រតិបត្តិលោកដោយធម៌ប្រាំ ដែលអ្នកប្រាជ្ញផ្ដាំមានកម្រិត កម្រៃថ្លៃគុណលោកអាណិត ដោយមេត្តាចិត្តជួយកូនថ្លៃ។ ទី២- ខាងត្បូងទិសទក្ខិណា ទុកជាអាចារ្យយើងសព្វថ្ងៃ ដែលបង្រៀនធម៌ល្អថ្លាថ្លៃ ឱ្យបាននិស្ស័យទៅនិព្វាន។ ត្រូវប្រតិបត្តិលោកដោយធម៌ប្រាំ ដែលអ្នកប្រាជ្ញផ្ដាំទុកទូន្មាន គឺពាក្យជាច្បាប់ឱវាទ ទាំងនោះត្រូវមានចិត្តជ្រះថ្លា។ ទី៣- ខាងលិចទិសបច្ឆិមា នោះលោកទុកជាបុត្តភរិយា ដែលនៅក្រោយខ្នងរាល់គ្នា នោះគឺជាក្រោមបង្គាប់ខ្លួន។ ត្រូវធ្វើសង្គ្រោះដោយធម៌ប្រាំ ដែលអ្នកប្រាជ្ញផ្ដាំផ្ដាច់មាំមួន ថាត្រូវមានចិត្តអាណិតស្ងួន កុំមានគុំកួនឬគ្នាន់ក្នាញ់។ ទី៤- ខាងជើងទិសឧត្តរា លោកទុកថាជាមិត្រសម្លាញ់ ដែលមានចិត្តស្មើឥតផ្ចាលផ្ចាញ់ រាប់អានស្រឡាញ់ឥតអាក់ឡើយ។ ត្រូវប្រតិបត្តិគ្នាដោយធម៌ប្រាំ ដែលអ្នកប្រាជ្ញផ្ដាំផ្ដាច់មកហើយ បើមិត្រមានទុក្ខជួយឱ្យស្បើយ កុំខានសោះឡើយទើបត្រូវធម៌។ ទី៥- ខាងក្រោមទិសហេដ្ឋា លោកទុកជាទាសកម្មករ ដែលជួយធ្វើការអាក្រក់ល្អ ដោយចិត្តស្មោះសរនឹងចៅហ្វាយ។ ត្រូវនាយសង្គ្រោះដោយធម៌ប្រាំ ដែលអ្នកប្រាជ្ញផ្ដាំឱ្យខ្វល់ខ្វាយ បើមានឈឺចាប់មិនសប្បាយ ត្រូវឱ្យចៅហ្វាយថែរក្សា។ ទី៦- ខាងលើទិសឧទ្ធៈ ទុកជាសមណៈនិងព្រាហ្មណា ដែលយើងទាយកទាយិកា មានចិត្តជ្រះថ្លាហើយធ្វើទាន។ ត្រូវប្រតិបត្តិលោកដោយធម៌ប្រាំ ដែលអ្នកប្រាជ្ញផ្ដាំទុកទូន្មាន លោកអ្នកប្រាប់ផ្លូវសួគ៌និព្វាន ថាទៅដោយយានគឺសីលអើយ។
ច្បាប់មាតាបិតាសង្គ្រោះកូន ៥ យ៉ាង
បទពាក្យប្រាំពីរ
ទី១- ត្រូវឃាត់កូនទាំងឡាយ កុំឱ្យខ្វល់ខ្វាយក្នុងការបាប សម្លាប់លួចប្លន់នាំដុនដាប អំពើជាបាបឃាត់ឱ្យបាន។ ទី២- ត្រូវនាំកូនធ្វើបុណ្យ អំពើជាគុណគាប់កល្យាណ ទានសីលជាដើមដែលនាំប្រាណ បានសុខក្សេមក្សាន្តឥតទុក្ខភ័យ។ ទី៣- នាំកូនរៀនសិល្បសាស្ត្រ ឱ្យចេះដឹងច្បាស់ទាំងប្រុសទាំងស្រី រៀនទាំងផ្លូវធម៌ផ្លូវលោកិយ កុំឱ្យសល់អ្វីសព្វវិជ្ជា។ ទី៤- ត្រូវរៀបកូនប្រុសស្រី ឱ្យមានស្វាមីឬភរិយា សមគួរដល់ជាតិធនវ័យវា កុំឱ្យខុសគ្នានាំអភព្វ។ ទី៥- ត្រូវបែងចែកធនធាន តាមដោយខ្លួនមានឱ្យគួរគាប់ ឱ្យកូនបានធ្វើជាដើមទ្រព្យ ជាកេរ្តិ៍គួរគាប់បំផុតអើយ។
ច្បាប់សិស្សប្រតិបត្តិគ្រូអាចារ្យ ៥ យ៉ាង
១- ទទួលដំណើរ ឬជូនដើរត្រឡប់ទៅ ទីឋានដែលលោកនៅ នេះជាផ្លូវត្រូវគួរសម។ ២- ចូលទៅបម្រើតាមកាលធ្វើឱ្យឱ្យឧត្ដម ហៅថាបម្រើធំ លោកនិយមយកពេលបី។ ៣- ជឿស្ដាប់ពាក្យគ្រូ កុំមូទូកើតអប្រិយ ឱវាទជាសម្ដី ត្រូវគប្បីកាន់ហ្មត់ចត់។ ៤- បម្រើប្រក្រតី ធ្វើការអ្វីឥតកំណត់ ពេលណាមិនប្រាកដ នេះជាបទបម្រើតូច។ ៥- លោកប្រាប់សិល្បសាស្ត្រ ស្ដាប់ឱ្យច្បាស់ធ្វើឱ្យដូច រក្សាកុំឱ្យខូច ទាំងធំតូចត្រូវគោរព។
ច្បាប់ស្វាមីសង្គ្រោះភរិយា ៥ យ៉ាង
១- រាប់អានភរិយា ដោយវាចាដ៏ទន់ភ្លន់ បើពោលទៅប្រពន្ធ ពាក្យនោះទន់គួរជាប់ចិត្ត។ ២- មិនមានមើលងាយ មិនជេរវាយដោយអាណិត ចេះថ្នមរក្សាចិត្ត ដោយអាណិតនាងភរិយា។ ៣- មិនបានក្បត់ចិត្ត ទៅប្រព្រឹត្តស្រីនានា តាមដោយល្បែងពាលា ឱ្យភរិយាក្ដៅក្រហាយ។ ៤- បានប្រគល់យស យ៉ាងខ្ពង់ខ្ពស់ឱ្យសប្បាយ យសស្រីផងទាំងឡាយ គឺខ្វល់ខ្វាយជើងក្រានឆ្នាំង។ ៥- ផ្គត់ផ្គង់ប្រដាប់ មានសម្រាប់យ៉ាងសម្រាំង គ្រឿងអប់គ្រឿងតែងតាំង តាមកម្លាំងធនខ្លួនអើយ។
ច្បាប់ភរិយាប្រតិបត្តិស្វាមី ៥យ៉ាង
១- ចាត់ចែងការងារ ឥតរួញរាដោយផ្ចិតផ្ចង់ បាយព្រឹកបាយថ្ងៃត្រង់ មិនបង្អង់ខុសវេលា។ ២- ពួកញាតិស្វាមី ទាំងប្រុសស្រីក្មេងវុឌ្ឍា សង្គ្រោះស្មើមុខគ្នា ដូចញាតិកាខ្លួនស្មោះស្មើ។ ៣- ចេះថែទាំទុក ទ្រព្យដោយមុខតាមដំណើរ ទ្រព្យអន់ទ្រព្យប្រសើរ ប្រសិនបើស្វាមីឱ្យ។ ៤- មិនបានប្រព្រឹត្ត កន្លងចិត្តស្វាមីឡើយ ដោយប្រុសដទៃហើយ ដែលនាំឱ្យកើតអន់អាក់។ ៥- ឈ្លាសព្រមក្នុងការ ហើយឧស្សាហ៍ធ្វើឥតស្រាក ជាស្រីវៃគ្រប់ថ្នាក់ មិនមានទាក់ទើសទាល់ឡើយ។
ច្បាប់កុលបុត្រសង្គ្រោះមិត្រ ៥ យ៉ាង
១- ឱ្យទ្រព្យគួរឱ្យ មិត្រញយៗដោយចិត្តជា ឥតមានគិតរួញរា ស្រឡាញ់គ្នាដោយចិត្តស្មោះ។ ២- បើពោលវាចា ពោលពាក្យណាដែលពីរោះ រាប់រកគ្នាឥតឈ្លោះ ហើយសង្គ្រោះរក្សាចិត្ត ៣- បានធ្វើប្រយោជន៍ តិចយ៉ាងហោចឱ្យដល់មិត្រ បើមានការជួយគិត ឱ្យតែមិត្របានប្រសើរ។ ៤- បានធ្វើខ្លួនប្រាណ ជាអ្នកមានចិត្តស្មោះស្មើ មិនមានចិត្តសើវ៉ើ តាមដំណើរមិត្រកល្យាណ។ ៥- មិនក្លែងកុហក ពាក្យអាក្រក់កាចសាមាន្យ ឱ្យមិត្រកើតរំខាន នោះមិនបានពោលសោះឡើយ។
ច្បាប់មិត្រប្រតិបត្តិកុលបុត្រ ៥ យ៉ាង
១- កុលបុត្រប្រមាទ មិនសម្អាតអង្គអាត្មា ភ្លាត់កាយភ្លាត់វាចា ជួយរក្សាក្ដីវិបត្តិ។ ២- បានជួយការពារ ជួយរក្សាជួយប្រយត្ន បើធ្វេសក្នុងសម្បត្តិ ជួយប្រយត្នយ៉ាងមុះមុត។ ៣- បានធ្វើទីពឹង ជាពំនឹងដល់កុលបុត្រ គ្រាមានភ័យតក់ស្លុត មិនរន្ធត់រត់ចោលគ្នា។ ៤- មិនបានលះបង់ យកតែអង្គឯកអាត្មា វិបត្តិជួយរក្សា ក្នុងគ្រាណាដែលតក់ស្លុត។ ៥- រាប់អានកូនចៅ នូវអស់ផៅពង្សកុលបុត្រ ដោយចិត្តស្នេហាផុត ត្រកូលបុត្រឥតសល់ឡើយ។
ច្បាប់ចៅហ្វាយនាយសង្គ្រោះទាសកម្មករ ៥ យ៉ាង
១- ដាក់មុខការឱ្យធ្វើ តាមអំពើនិងកម្លាំង លៃលកតាមខ្សោយខ្លាំង ហើយសឹមតាំងឱ្យទទួល។ ២- ឱ្យបាយអាហារ និងថ្លៃការដល់ពួកឈ្នួល មិនបានកែកាច់មួល ឱ្យតាមជួលប្ដេជ្ញាគ្នា។ ៣- បើមានឈឺចាប់ ស្ទុះប្រញាប់ទៅម្នីម្នា ជួយមើលថែរោគា រក្សាគ្នាមិនលះបង់។ ៤- បានចែកអាហារ ឆ្ងាញ់ពិសាល្អផ្ចិតផ្ចង់ បំពេញតាមចំណង់ គ្រប់រូបអង្គឥតរួញរា។ ៥- ឱ្យឱកាសឈប់ សម្រាកគ្រប់កាលវេលា គួរតាមសម័យវា ដែលមានការត្រូវឈប់អើយ។
ច្បាប់ទាសកម្មករប្រតិបត្តិចៅហ្វាយនាយ ៥ យ៉ាង
១- ក្រោកឡើងខំធ្វើ ការអំពើផងនានា មិនបាច់ចាំតឿនថា ទៅធ្វើការក៏មុននាយ។ ២- ពេលឈប់ធ្វើការ រាល់វេលាក្រោយចៅហ្វាយ របស់ផងទាំងឡាយ ចេះខ្វល់ខ្វាយយកទុកដាក់។ ៣- យកតែទ្រព្យណា នាយអាត្មាឱ្យស្មោះស្មគ្រ មិនបានយកលួចលាក់ នាំឱ្យទាក់កើតទោសទុក្ខ។ ៤- បើធ្វើការណា ចិត្តឧស្សាហ៍ចង់បានសុខ ផ្ចិតផ្ចង់ប្រឹងពេញមុខ យកចិត្តទុកដាក់ក្នុងការ។ ៥- បាននាំគុណនាយ ទៅទីឆ្ងាយពោលវាចា សរសើរនាយអាត្មា ប្រាប់គេថាល្អណាស់អើយ។
ច្បាប់សមណព្រាហ្មណ៍សង្គ្រោះគ្រហស្ថ ៦ យ៉ាង
១- កាលណាជាបាប ត្រូវប្រាមប្រាប់ហាមគ្រប់មុខ ព្រោះជាកម្មនាំទុក្ខ តទៅមុខមានវេរា។ ២- ការជាកុសល ជួយនាំផ្ដល់ផ្ដើមសទ្ធា សាងទានសីលភាវនា ដើម្បីជាទីពឹងប្រាណ។ ៣- បានជួយសង្គ្រោះ ចិត្តចំពោះធម៌កល្យាណ មិនធ្វើឱ្យរំខាន ជួយប្រោសប្រាណដោយស្មោះសរ។ ៤- បើមិនដែលស្ដាប់ នូវសូរសព្ទធម៌បវរ ដឹកនាំឱ្យស្ដាប់ធម៌ ណាដែលល្អប្រសើរគាប់។ ៥- ជួយប្រាប់ពន្យល់ ធម៌ដែលឆ្ងល់ឱ្យយល់ឆាប់ ធម៌ណាដែលធ្លាប់ស្គាល់ ក៏ជួយប្រាប់ឱ្យយល់ឆ្ងាយ។ ៦- ជួយប្រាប់ផ្លូវធម៌ ណាដែលល្អកើតសប្បាយ ឱ្យបានជនទាំងឡាយ ស្ដាប់បរិយាយនៃខ្លួនអើយ។
ច្បាប់គ្រហស្ថប្រតិបត្តិសមណព្រាហ្មណ៍ ៥ យ៉ាង
១- មានកាយកម្ម ប្រកបព្រមដោយមេត្តា បានយកកាយអាត្មា ជួយធ្វើការជាប្រក្រតី។ ២- មានវចីកម្ម ប្រកបព្រមដោយមេត្រី បើពោលពាក្យសម្ដី គួរគប្បីកើតស្នេហា។ ៣- មានមនោកម្ម ប្រកបព្រមដោយមេត្តា តាំងនៅក្នុងចិន្ដា តែងជ្រះថ្លាក្រាបសំពះ។ ៤- មានចិត្តសទ្ធា មិនបិទទ្វារបង្អួចផ្ទះ ធនធានមានហើយលះ ដោយចិត្តជ្រះថ្លាធ្វើទាន។ ៥- ឧបត្ថម្ភទុក គ្រឿងគ្រប់មុខការស្រេកឃ្លាន អាមិសដែលខ្លួនមាន លះធ្វើទានឥតអាក់ឡើយ។
មិត្តាមិត្តកថា
សម្ដែងអំពីបាបមិត្រ គឺមិត្រអាក្រក់ និងកល្យាណមិត្រ គឺមិត្រល្អ ឯបាបមិត្រ មិត្រអាក្រក់នោះ គោលដើមមាន ៤ ពួកដូច្នេះ
បទពាក្យប្រាំពីរ
១- មិត្រគិតតែពីចង់បាន របស់ធនធានអំពីមិត្រ ប្រយោជន៍ខ្លួនឯងចេះតែគិត ប្រយោជន៍ខាងមិត្រឱ្យខាតបង់។ ២- មិត្រល្អត្រឹមតែវាចា បើពោលពាក្យណាឥតពិតត្រង់ មាត់ឱ្យទ្រព្យចិត្តឥតចង់ គេចកែអែអង់ឥតបានឱ្យ។ ៣- មិត្របានខាងតែអែបអប ប៉ុននិយាយប្របបណ្ដោយ ប្រចុបឱ្យមិត្តមានថ្លោះធ្លោយ ធ្លាក់យសសក្ដិដោយសម្ដីខ្លួន។ ៤- មិត្រនាំឱ្យកើតអន្តរាយ ទ្រព្យធនទាំងឡាយបង់ផ្ទួន វិនាសត្រឹមទ្រព្យឬដល់ខ្លួន ដោយក្ដីចួបចួនគប់មិត្របាប។ មិត្រ ៤ ពួកនេះមិនមែនមិត្រ ត្រូវកុំនៅជិតជាដរាប តែចូលទៅជិតនឹងជាប់បាប ខ្លួននឹងដុនដាបអន្តរធាន។
បាបមិត្រ ៤ ពួកនេះ ក្នុងមិត្រមួយៗ ចែកជាបួន ៗ តទៅទៀត
ក- មិត្រគិតតែពីចង់បានមាន ៤ ពួកគឺ
១- មិត្រគិតតែពីចង់បាន ប្រយោជន៍ផ្ទាល់ប្រាណគេឥតគិត ២- ឱ្យតិចយកច្រើនអំពីមិត្រ ដោយមានគំនិតគិតរុកកួន។ ៣- បើមានភ័យទើបចេញមុខ ជួយការមិត្រទុកឱ្យជួយខ្លួន ៤- មកជាមិត្រគិតរុកកួន រកប្រយោជន៍ខ្លួនឱ្យបានច្រើន។ មិត្រ ៤ ពួកនេះមិត្រចង់បាន រកប្រយោជន៍ផ្ទាល់ប្រាណឥតចម្រើន ចូរចាំភាសិតច្រើនក្រវើន រំឭកដាស់តឿនកុំភ្លេចឡើយ។
ខ- មិត្រល្អត្រឹមតែវាចាមាន ៤ ពួក គឺ
១- ចួបមុខមិត្រពោលវាចា ថាខ្លួនប្រាថ្នាឱ្យរបស់ ២- ពោលតែមាត់ឥតសប្បុរស ថាឆ្នាំនេះអស់ចាំឆ្នាំក្រោយ។ ៣- បើមិត្រធ្វើធ្វើអំពីណា ក៏ពោលវាចាចាក់បណ្ដោយ ៤- ល្អនូវមុខអាក្រក់ក្រោយ មិត្រនេះនាំធ្លោយថ្លោះអស់ខ្លួន។ មិត្រទាំង ៤ នេះល្អតែមាត់ ចិត្តឥតទៀងទាត់អត់ក្ដីស្ងួន កុំទៅសេពគប់នៅចួបចួន នាំឱ្យថ្លោះខ្លួនខូចអសារ។
គ- មិត្របានខាងឯអែបអបមាន ៤ ពួកគឺ
១- បើមិត្រធ្វើអំពើបាប ក៏ព្រមហើយប្រាប់ថាត្រូវហើយ ២- បើធ្វើបុណ្យជាតោះតើយ ក៏ថាល្អហើយហើយត្រូវធ្វើទៅ។ ៣- សរសើរគុណមិត្រទៅមុខ ធ្វើហាក់រួមទុក្ខសុខពេកកូវ ៤- និយាយដើមកេរ្តិ៍អាស្រូវ ក្នុងពេលមិត្រទៅបាត់ពីមុខ។ មិត្រទាំង ៤ នេះ មិនមែនមិត្រ កុំឈមឈរជិតនាំមានទុក្ខ មានទោសដល់ខ្លួនឥតបានសុខ ប្រៀបដូចជាជ្រាំផុកត្រូវវៀរចេញ។
កល្យាណមិត្រ មិត្រល្អគោលដើមមាន ៤ ពួក
បទពាក្យប្រាំពីរ
១- មិត្រមានឧបការៈ គឺមិត្រជាអ្នកជួយឧបត្ថម្ភ បើខ្លួនភ្លាត់ភ្លាំងក្នុងបាបកម្ម រំឭកឱ្យចាំដាក់ឡើងបាន។ ២- មិត្ររួបរួមក្ដីសុខទុក្ខ គឺមិត្រចេញមុខមកផ្ទាល់ប្រាណ ជួយរក្សាខ្លួនសព្វភូមិឋាន ហៅមិត្រកល្យាណរកបានក្រ។ ៣- មិត្រណែនាំប្រាប់ប្រយោជន៍ ច្រើនតិចដោយហោចឱ្យតែល្អ ប្រយោជន៍ផ្លូវលោកឬផ្លូវធម៌ មិត្រនេះរកក្រកំដរខ្លួន។ ៤- មិត្រមានក្ដីអនុគ្រោះ ចិត្តស្មោះចំពោះពេញចំនួន បានជួយស្រោចស្រង់សង្គ្រោះខ្លួន មិត្រមានក្ដីស្ងួនយ៉ាងចំណាប់។ មិត្រ ៤ ពួកនេះចំណានល្អ ត្រឹមត្រូវតាមធម៌មិត្រពេញច្បាប់ បើមានទីណាគួរប្រញាប់ យកជាមិត្រឆាប់កុំខានឡើយ។
កល្យាណមិត្រ ៤ ពួក
ក- ក្នុងមិត្រមួយ ៗ ចែកជាបួនៗ តទៅទៀត
១- បើឃើញមិត្រភ្លាត់ភ្លាំងកាយ ចូលមកខ្វល់ខ្វាយថែរក្សា ២- បើមិត្រធ្វេសក្នុងទ្រព្យណា នោះជួយរក្សាទ្រព្យមិត្រឱ្យ។ ៣- បើមិត្រមានភ័យតក់ស្លុត ក៏មិនបានរត់ចោលគ្នាឡើយ ៤- មិត្រត្រូវការរកទ្រព្យហើយ គ្មានគេចកែឡើយយកឱ្យមិត្រ។ មិត្រទាំង ៤ នេះ មិត្រប្រសើរ មានហើយគួរដើរចូលទៅជិត រាប់អានស្រឡាញ់គ្នាយ៉ាងស្និទ្ធ យកធ្វើជាមិត្រកុំខានឡើយ។
ខ- មិត្ររួបរួមក្ដីសុខទុក្ខមាន ៤ ពួកគឺ
១- ប្រាប់ការណាកំបាំងជិត ដល់ជនជាមិត្រឱ្យដឹងដាន ២- បិទការណាដែលមិត្របាន ប្រាប់ដល់ខ្លួនប្រាណប្រុងការពារ។ ៣- បើការក្រមានដល់មិត្រ មិនមានគំនិតលះបង់គ្នា ៤- បានចេញមុខជួយការពារ ប្ដូរសាច់ឈាមគ្នាប្រយោជន៍មិត្រ។ មិត្រទាំង ៤ នេះមិត្រមាំមួន គួរនឹងប្ដូរខ្លួនប្ដូរជីវិត យកធ្វើជាមិត្រយ៉ាងជិតស្និទ្ធ ថែរក្សាចិត្តគ្នាទៅហោង។
គ- មិត្រណែនាំប្រាប់ប្រយោជន៍មាន ៤ ពួកគឺ
១- ហាមមិត្រខ្លួនមិនឱ្យធ្វើ នូវកម្មអំពើជាវេរា ២- នាំឱ្យធ្វើបុណ្យនានា ដែលជាអំពើបុណ្យកុសល។ ៣- បាននាំស្ដាប់ធម៌ទេសនា ដែលមិត្តអាត្មាមិនដែលស្គាល់ ៤- ប្រាប់ផ្លូវសួគ៌ផ្លូវមគ្គផល ឱ្យបានដឹងដល់ពួកមិត្រនោះ។ មិត្រទាំង ៤ នេះ មិត្រថ្លាថ្លៃ មិត្រប្រសើរក្រៃជួយសង្រ្គោះ ណែនាំប្រយោជន៍យ៉ាងខ្ពង់ខ្ពស់ គួរសេពគប់មិត្រនោះកុំខានឡើយ។
ឃ- មិត្រមានសេចក្ដីអនុគ្រោះមាន ៤ ពួកគឺ
១- ឮថាមិត្រចង់របស់ ចិត្តគ្មានសោមនស្សត្រេកអរឡើយ ២- ឮថាមិត្រចម្រើនហើយ ចិត្តគ្មានកន្តើយជួយត្រេកអរ។ ៣- បានហាមមនុស្សថ្លែងទោសមិត្រ មិនឱ្យប្រព្រឹត្តនិយាយត ៤- សរសើរគេថាចិត្តល្អ ដែលឮគេសរសើរគុណមិត្រ។ មិត្រទាំង ៤ នេះមានសង្គ្រោះ គួរស្មោះចំពោះអស់ពីចិត្ត ត្រូវចងស្នេហាឱ្យបានស្និទ្ធ យកធ្វើជាមិត្រតទៅហោង។
អបាយមុខ ធម៌ជាប្រធាននៃសេចក្ដីវិនាស ៦ យ៉ាង
បទពាក្យប្រាំពីរ
១- ផឹកសុរាឬមេរ័យ រឿយៗសព្វថ្ងៃដែលជាបាទ ជាហេតុទីតាំងក្ដីប្រមាទ នាំឱ្យមិនស្អាតកើតឧបទ្រព។ ២- ដើរលេងយប់គ្រប់កន្លែង ស្វះស្វែងខ្នះខ្នែងដើរឥតឈប់ តាមដោយច្រកល្ហកវេលាយប់ នាំខ្លួនឧបទ្រព្យកើតសៅហ្មង។ ៣- ដើរមើលល្បែងមហោស្រព នាំឱ្យខាតទ្រព្យខូចចិត្តផង ចូរមើលល្បែងតែងសៅហ្មង កើតទោសទុក្ខផងដល់អាត្មា។ ៤- បានលេងល្បែងភ្នាល់ស៊ីសង នាំចិត្តមួហ្មងកើតវេរា ដោយទោសព្រោះលេងល្បែងនានាជាហេតុពាធាគ្នាទៅមុខ។ ៥- សេពគប់តែនឹងមិត្របាប ដែលនាំដុនដាបអង្គឱ្យទុក្ខ ឱ្យទោសច្រើនក្រៃតទៅមុខ ពុំដែលបានសុខខ្លួនសោះឡើយ។ ៦- ប្រកបខ្លួនក្នុងក្ដីខ្ជិល ជាហេតុរេចរឹលគ្រប់មុខហើយ បានទុក្ខរោលរាលឥតមានស្បើយ មិនគួរត្រេកឡើយផ្លូវអបាយ។
អបាយមុខ គោលដើម ៦ នេះ
ក្នុងអបាយមុខមួយ ៗ ចែកជាប្រាំមួយ ៗ តទៅទៀត
ក- ផឹកសុរាឬមេរ័យមានទោស ៦ យ៉ាង
១- វិនាសអស់ទ្រព្យធនធាន អ្នកផឹកស្រាបានឃើញភ្នែកឯង ២- កើតប្រកែកឈ្លោះទាស់ទែង ចម្រើនច្រើនស្ដែងជាអនេក។ ៣- បណ្ដាលជារោគនានា មានកើតឡើងជាងងឹតភ្នែក ៤- កើតនិន្ទាជាអនេក គេត្មះតាមភ្នែកគេឃើញនោះ។ ៥- កេរ្តិ៍ខ្មាសដែលខ្លួនធ្លាប់លាក់ ក៏បង្ហាញជាក់ភ្នែកគេស្មោះ ៦- កម្លាំងប្រាជ្ញាថមថយអស់ នេះទោសរបស់អ្នកផឹកស្រា។
ខ- ដើរលេងយប់គ្រប់កន្លែង មានទោស ៦ យ៉ាង
១- អ្នកដែលដើរលេងខុសកាល មិនបានអភិបាលខ្លួនអាត្មា ២- អ្នកដើរលេងខុសវេលា បុត្តភរិយាខានគ្រប់គ្រង។ ៣- មិនបានថែរក្សាទ្រព្យ នាំឱ្យអភព្វកើតសៅហ្មង ៤- គេរង្កៀសនឹងខ្លួនផង នាំមានសៅហ្មងច្រើនប្រការ។ ៥- ពោលពាក្យក្លែងបង្កាច់ខ្លួន ប្រកាន់តាមចួនមានហេតុណា ៦- មានទោសច្រើនប្រការ ព្រោះតែអាត្មាដើរលេងយប់។
គ- ដើរមើលល្បែងមហោស្រព មានទោស ៦ យ៉ាង
១- មានលេងល្បែងរាំទីណា ខំត្រាច់យាត្រាទៅទីនោះ ២- នឹងស្វះស្វែងដើរចំពោះ ទៅទីណានោះមានចម្រៀង។ ៣- មានប្រគំកូតទីណា ត្រាច់ចរយាត្រាទៅទីនោះ ៤- មានរឿងព្រេងស្វែងចំពោះ ទៅទីណានោះស្ដាប់រឿងព្រេង។ ៥- ចម្រៀងទះដៃទីណា នោះត្រាច់យាត្រាទៅមើលលេង ៦- បើឮសូរសព្ទភ្លេង គេលេងទីណាទៅទីនោះ។
ឃ- លេងល្បែងភ្នាល់ស៊ីសង មានទោស ៦ ប្រការ
១- អ្នកឈ្នះល្បែងតែងអូសយក ទ្រព្យធនគេមកឥតកោតក្រែង ២- អ្នកលេងចាញ់លង់ក្នុងល្បែង នោះនឹងស្វះស្វែងចងពៀរទុក។ ៣- វិនាសអស់ទ្រព្យធន អ្នកលេងគង់គន់ឃើញមុខ ៤- ពាក្យអ្នកលេងគេមិនទុក ចិត្តយកជាមុខស្មរបន្ទាល់។ ៥- មិត្រដែលគេមិនលេងល្បែង គេលះបង់ឯងលែងធ្វើស្គាល់ ៦- ពួកអ្នកលេងល្បែងភ្នាល់ លុះដល់ខ្លួនទាល់ហ៊ានលួចលាក់។
ង- សេពគប់តែនឹងមិត្របាប មានទោស ៦ យ៉ាង
១- អ្នកលេងល្បែងស៊ីសង ចូលចិត្តតែចងមិត្រពួកល្បែង ២- អ្នកល្បែងស្រីរកគ្នាឯង ជាអ្នកលេងល្បែងស្រីដូចគ្នា។ ៣- ពួកអ្នកលេងល្បែងស៊ីផឹក គប់រកប្រមឹកស្រាពាលា ៤- ពួកឆបោកជននានា គប់រាប់រកគ្នាអ្នកបោកក្លែង។ ៥- អ្នកក្លែងបោកចំពោះមុខ យកចិត្តទុកដាក់នឹងគ្នាឯង ៦- អ្នកឆក់យកទ្រព្យស្ដែង ខិតខំស្នះស្នែងគប់រកគ្នា។
ច- ប្រកបខ្លួនក្នុងក្ដីខ្ជិល មានទោស ៦ យ៉ាង
១- មិនធ្វើការដោយអាងថា ពេលនេះរងាខ្លាំងពេកណាស់ ២- បើថ្ងៃក្ដៅមេឃស្រឡះ ក៏ថាក្ដីណាស់ត្រូវតែឈប់។ ៣- ថាពេលនេះល្ងាចពេកហើយ កុំអាលធ្វើឡើយក្រែងលោយប់ ៤- ថាព្រឹកពេកបង្អង់ឈប់ ចាំល្ងាចព្រលប់សឹមបង្ហើយ។ ៥- ថាឃ្លានពេកត្រូវស៊ីសិន ឥឡូវបាយឆ្អិនកុំរាន់ឡើយ ៦- ស្រេកពេកចាំផឹកហើយ កុំប្រញាប់ឡើយធ្វើការនេះ។
ចប់អបាយមុខ ៦ ប្រការប៉ុណ្ណោះ។
ប្រភព ៖ ទស្សនាវដ្ដីកម្ពុជសុរិយា ឆ្នាំ១៩៤៤
