អាចារ្យ ហិម
ក្រុមជំនុំប្រែព្រះត្រៃបិដករៀបរៀង
អារម្ភកថា
ខ្ញុំផ្គុំម្រាមទាំងដប់ បរិបូណ៌គ្រប់នូវក្រចក បីដូចកល់ត្របក កេសរផ្កាឈូកក្រពុំ។ ដោមដាក់ដល់លើភ្នែក ត្រង់លង្វែកនាប្រជុំ ចិញ្ចើមថ្វាយបង្គំ ឆ្ពោះព្រះពុទ្ធមកុដលោក។ ហើយក្រាបអភិវាទ ព្រះធម៌ស្អាតឥតស្មោកគ្រោក ដែលព្រះពុទ្ធមានជោគ ទ្រង់សម្ដែងប្រដៅជន។ ហើយក្រាបថ្វាយបង្គំ ព្រះសង្ឃសមប្រសើរលន់ សាវកព្រះមានគុណ ជាស្រែបុណ្យដល់សព្វសត្វ។ សូមគុណរតនត្រ័យ ប្រសើរក្រៃជួយកម្ចាត់ ទុក្ខសោករាគឱ្យបាត់ ដោយអំណាចក្រាបបង្គំ។ ខ្ញុំជាវង្សបណ្ឌិត នាមឈ្មោះពិតប្រសើរសម អាចារ្យហិមឧត្តម អ្នកសន្សំសីលភាវនា។ សូមតែងសេចក្ដីពិត ដោយសង្ខិត្តពាក្យកាព្យា ប្រែមកពីគាថា លោកនីតិបាលី។ ដោយមានចិត្តប្រាថ្នា សង្គ្រោះមហាជនប្រុសស្រី ឱ្យឆ្លាសការលោកីយ៍ ដូចសេចក្ដីតនេះទៅ។
នីតិសាស្ត្រ
បទព្រហ្មគីតិ
ជាតិខ្ជិលឥតសិល្បសាស្ត្រ ទ្រព្យវិនាសព្រោះល្ងង់ខ្លៅ ខ្សត់ទ្រព្យឥតញាតិផៅ រករាប់អានចោមរោមច្រើន។ គ្មានញាតិមិត្តទំនុក ពុំបានសុខពុំបានចម្រើន វាសនាពុំកើន កប់ជាប់ក្នុងសង្សារា។ មានទ្រព្យគាប់គ្រាន់បើ តែពុំស្មើនឹងវិជ្ជា ចេះចាំកិច្ចវិទ្យា ចោរលបលួចយកពុំបាន។ វិជ្ជាទុកដូចមិត្ត លោកីយ៍ពិតពេញថ្កើងថ្កាន បរលោកក៏ក្សេមក្សាន្ត សុខសម្រាន្តបានជាពូជ។ កុំមាក់ងាយបញ្ញា ដោយគិតថាមានតិចតូច មិនសម្រេចប្រយោជន៍ ដោយចំណេះចេះប្រាជ្ញព្រោក។ ដូចឆ្នាំងបើកមាត់បើ លើកដាក់លើក្បាលដំបូក តំណក់ភ្លៀងជោរជោក យូរៗទៅគង់ពេញបាន។ កុំមើលងាយចំណេះ ដែលខ្លួនចេះតិចប៉ុន្មាន ឱ្យតែចាំចំណាន គង់នឹងបានមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះ។ គេពឹងក្នុងលោកីយ៍ ដោយមានល្បីឈ្មោះពីរោះ ការគេពឹងពរនោះ ជាប្រយោជន៍ដ៏ស្ដុកស្ដម្ភ។ ជាតិកែវមណីល្អឆើត មិនដែលកើតសព្វថ្មភ្នំ គជ់មានថ្លៃឧត្ដម មិនមានសព្វគជេន្ទ្រជ័យ។ ខ្លឹមចន្ទន៍ក្រអូបអប់ មិនមានសព្វតំបន់ព្រៃ អ្នកប្រាជ្ញព្រឹទ្ធប្រពៃ មិនដែលកើតមានសព្វស្ថាន។ ប្រសិនបើឮថា អ្នកណាចេះចំណាន មកថ្លែងសម្ដែងអាន ធម៌អាថ៌អត្ថក្នុងទីណា។ ត្រូវខំគិតខ្នះខ្នែង ដោយខ្លួនឯងមានឧស្សាហ៍ សង្វាតចរយាត្រា ទៅស្ដាប់រៀនក្នុងទីនោះ។ រៀនសិល្បកុំរួសរាន់ ញាប់បន្ទាន់ចិត្តដូច្នោះ រកទ្រព្យសន្សំចុះ គំនិតថ្នមដូចឡើងភ្នំ។ សេពកាមគួរបន្ថយ សេពញយៗគួរតែធុំ ធ្វើការកុំបង្ខំ ឱ្យសន្សំតាមធម្មតា។ សិល្បសាស្ត្រក្នុងលោកីយ៍ ដប់ប្រាំបីតាមមាត្រា ១ ចេះស្ដាប់ភាសា ២ ចេះឆន្ទសាស្ត្រជាក់។ ៣ ចេះលេខនព្វន្ត ៤ អត់ធន់ចេះចាំងឆ្លាក់ ៥ ចេះទាយលក្ខណៈ ៦ ចេះទាយជោគជ័យ។ ៧ ចេះច្រៀងរាំស្ទាត់ ៨ ផ្ទាត់ក្រួសត្រង់ក្រៃ ៩ ចេះធ្នូសិល្បសៃយ ១០ ចេះលៃលកវាចា។ ១១ ចេះក្បួនពេទ្យ ១២ ហេតុចេះកាព្យា ១៣ ត្រៃវិទ្យា ១២ ចេះព្យូហ៍សត្រូវ។ ១៥ ចេះនីតិសាស្រ្ត ១៦ ឆ្លាសគ្នេរគ្នាន់ត្រូវ ១៧ ចេះខាបហៅ ១៨ ចេះចិត្តជឿជាក់។ បណ្ឌិតពិតពេញគួរ គ្មានគេសួរសាកប្រត្យក្ស ស្ងៀមស្ងាត់មិនហើបហាក់ ដូចស្គរធំឥតគេវាយ។ បើគេសួរកាលណា មានវាចាចេញរួសរាយ ហូរហែតាមបរិយាយ មានគួរនាដូចភ្លៀងធ្លាក់។ ជាតិពាលមិនដឹងគួរ គ្មានគេសួរសាកចង់ជាក់ ឆ្លើយឆ្លងផងរាក់ទាក់ ក្បួនហិនលក្ខណ៍ធ្លាក់លើខ្លួន។ សិល្បសាស្រ្តមិនចាំមាត់ មានប្រាកដនៅក្នុងក្បួន ដល់ពេលដែលចួបចួន គេសួរសាកពិបាកគេច។ ទ្រព្យធនផងខ្លួនក្ដី ឱ្យគេខ្ចីទោះច្រើនតិច ដល់ត្រូវធ្វើការម្ដេច នឹងបានចាយឈ្មោះថាគ្មាន។ ទ្រព្យលើកឱ្យគេខ្ចី ចេះដឹងអ្វីឆ្លើយមិនបាន ភរិយានៅឆ្ងាយប្រាណ ឈ្មោះថាគ្មានៗដូចគ្នា។ ប្រមាណទឹកពិនិត្យ ដកព្រលឹតវាស់វែងវា ប្រមាណមនុស្សកាចជា មើលកិរិយាអាការចេញ។ ប្រមាណអ្នកប្រាជ្ញប្រាយ ស្ដាប់បរិយាយពោលមកមិញ ប្រមាណដីជីដេញ មើលស្មៅខៀវទើបដឹងបាន។ ធ្វើស្រែឱ្យមើលស្មៅ រៀបកូនចៅមើលសន្ដាន ទីនៅមើលភូមិស្ថាន ស៊ីប្រមាណមើលអាហារ។ ខ្លៅរៀនសូត្រតិចតួច គិតថាស្រួចគ្រប់កិច្ចការ មិនដឹងរសធម៌អាថ៌ ដូចកង្កែបបែបកម្លៅ។ នៅក្នុងអណ្ដូងទាល់ មិនដែលស្គាល់សមុទ្ទជ្រៅ សម្គាល់ទីដែលនៅ ថាធំជ្រៅប៉ុណ្ណេះឯង។ វ័យទីមួយគឺថា គ្រប់អាត្មាកាលនៅក្មេង កុំខ្ជិលកុំដើរលេង កុំកាន់ល្បែងផងនានា។ ខំប្រឹងប្រែងឧស្សាហ៍ ខំប្រិតប្រៀនតួអក្ខរា បឋមវិជ្ជា ឱ្យចេះចាំស្ទាត់ចំណាន។ វ័យទីពីរក្នុងកាល ខ្លួនកណ្ដាលត្រូវឱ្យមាន ខ្វល់ខ្វាយរកធនធាន ទ្រព្យបរលោកទ្រព្យលោកីយ៍។ កុំបីមានប្រមាទ ប្រឹងឱហាតចិត្តមេត្រី ក្នុងធម៌សុចរិតបី ជាវិន័យគ្រប់រូបា។ នាវ័យទីបីនោះ កាលខ្លួនចុះជរា សោមនស្សក្នុងភាវនា បោះចិត្តភ្ជាប់ក្នុងត្រ័យលក្ខណ៍។ ឱ្យដឹងថាមិនទៀង ព្រួយរៀងៗទៅតាមថ្នាក់ ឥតខ្លឹមឥតសារធ្លាក់ ចុះក្នុងសូន្យគ្រប់អាត្មា។ ហៃបាបុត្តឧត្ដម ចូរបាខំរៀនសិក្សា បើខ្ជិលរៀនវិជ្ជា ចុះបម្រើគេមិនខាន។ បើបាខំរៀនចេះ ក្នុងលោកនេះគេរាប់អាន មានយសសក្ដិថ្កើងថ្កាន ចូរខំហាត់ឱ្យស្ទាត់ទៅ។ មាតានិងបិតា ជាវេរាឬសត្រូវ ណែនាំកូនខុសផ្លូវ មិនបង្ខំឱ្យរៀនសូត្រ។ លុះកូនធំកាលណា ចូលពាលាខុសរហូត ដឹកនាំដោយក្រេវក្រោធ ឬលោមលួងពត់មិនឡើង។ អាប់មុខក្នុងជំនុំ មន្ទិលរុំមិនឱ្យថ្កើង ដូចកុកលោតចរចើង ចូលក្នុងហ្វូងរាជហង្ស។ ភ្នំបន្លាស្រួចឯង គ្មានចាត់ចែងតាមចិត្តចង់ ភ្នែកម្រឹគខ្មៅថ្លាយង់ តាមធម្មតាគ្មានថ្នាំជប់។ ផ្កាឧប្បលក្រអូបឯង គ្មានចាត់ចែងចាក់ទឹកអប់ កុលបុត្តចេះដឹងសព្វ កុំចាំបាច់គេតឿនក្រើន។ កូនណាឧស្សាហ៍ត្រាប់ ប្រឹងរៀនស្ដាប់ចេះដឹងច្រើន កូននោះនឹងចម្រើន ផលប្រយោជន៍ក្ដីសុខា។ ១ សុខក្នុងមនុស្សលោក គ្មានទុក្ខសោកនឹងរោគា ២ សុខក្នុងទេវតា ៣ សុខបាននិព្វានពិត។ ទ្រព្យពុំស្មើវិជ្ជា ពាលពាធាដេញប្រកិត ពុំស្មើរោគរោមរឹត កាយិន្រ្ទីយ៍យើងនេះសោះ។ ស្រឡាញ់អ្វីពុំស្មើបាន នឹងខ្លួនប្រាណនៃយើងនោះ កម្លាំងអ្វីប្រជុំចុះ ក៏ពុំស្មើកម្លាំងកម្ម។ ហង្សនៅក្នុងហ្វូងក្អែក រាជសីហ៍សែកនៅតម្រាំ ក្នុងហ្វូងគោក៏ទ្រាំ ក្ដីរំខានតែរាល់គ្រា។ អាជានេយ្យនៅច្រឡំ ស្មគ្រស្មាគមដោយហ្វូងលា អ្នកប្រាជ្ញព្រឹទ្ធប្រីជា នៅក្នុងពួកពាលសាមាន្យ។ លំនៅៗបួននេះ ទាល់តម្រិះហៅខុសស្ថាន ពុំសុខពុំក្សេមក្សាន្ត បានថោកទាបភាពប្លែកៗ។ ពាលនៅផងបណ្ឌិត អស់ជីវិតលង់អនេក មិនដឹងធម៌អាថ៌ឯក ប្រៀបដូចវែកមិនដឹងរស។ ប្រាជ្ញនៅផងអ្នកប្រាជ្ញ រំពេចអាចដឹងធម៌អស់ ដូចអណ្ដាតដឹងរស សាបប្រៃស្រស់ក្រៀមដឹងបាន។ អ្នកប្រាជ្ញមិនប្រកាស ក្ដីវិនាសអន្តរធាន មិនឱ្យក្ដៅក្នុងប្រាណ និងសន្ដានបុត្រភរិយា។ គ្មានឆបោកបញ្ឆោត គ្មានក្រេវក្រោធក្រៅធម្មា គ្មានមើលងាយគ្នីគ្នា ក្នុងគ្រឹហាឬញាតិមិត្ត។ ជនណាដឹងគួរសម ដឹងភិរម្យពាក្យពោលពិត មិនខឹងក្រោធក្រៅក្រឹត្យ ជននោះពិតជាអ្នកប្រាជ្ញ។ មនុស្សខ្សត់អត់ធនធាន ឡើងជោរមានចិត្តល្ហល្ហាច កើតចង់រស់អង់អាច លក់បញ្ចាំឱ្យតែឆ្ងាញ់។ មនុស្សខ្សោយខ្សត់កម្លាំង ឡើងជោរតាំងលេងឈ្នះចាញ់ ក្អេងក្អាងអួតថាអញ ពេញជាមនុស្សខ្លាំងពូកែ។ មនុស្សអាប់ឥតប្រាជ្ញា គ្មានវិជ្ជាចេះអត្ថប្រែ និយាយខុសហូរហែ ណាស់តែពាក្យពោលអាងអួត។ មនុស្ស ៣ ពួកនេះឯង លោកសម្ដែងថាស្មើឆ្កួត ព្រោះជោរឡើងអំនួត ល្មោភល្មើសលើសហួសប្រមាណ។ មនុស្សណាឆ្លេឆ្លាចិត្ត ទៅមកឥតគេរាប់អាន ឡើងផ្ទះគេហៅហាន កើតរំខានដល់គេឯង។ ឬឥតគេសាកសួរ មិនដឹងគួរឡើងថ្លាថ្លែង ឆ្លើយឆ្លងឥតមានក្រែង កាត់គេឯងថ្លែងបំពាន។ ឬឥតគេសរសើរ តាមដំណើរចិត្តឈ្លានពាន អួតសរសើរធនធាន ឬអ្វីៗហួសដំណាក់។ មនុស្ស ៣ ពួកនេះឯង លោកសម្ដែងថាហិនលក្ខណ៍ ចុះទាបភាពយសសក្ដិ ជាមនុស្សធ្លាក់ចាកថ្កុំថ្កើង។ មនុស្សថោកសម្ដីខ្ពស់ ឥតឥស្សរិយយសឫកចចើង ប្រាជ្ញាតិចស្ដួចស្ដើង ប្រឹងដំឡើងអំនួតចេញ។ ដូចទឹកកន្លះក្អម ទោះលើកថ្មមយ៉ាងណាមិញ ឃ្លេងឃ្លោងក្រឡកចេញ ក្រនឹងទប់ឱ្យនឹងបាន។ ឬដូចមេគោតិច ទឹកដោះគេចគាយផ្នោះក្រាន ធាក់ច្រំបន្លំដាន មិនឱ្យកូនបៅអាត្មា។ កង្កែបច្រហោងស្រែក អាងសម្រែកស្មើសីហា អួតទាល់រោយចង្កា ដូចពាលាឡើងអំណាច។ អួតចេះដឹងជ្រៅជ្រះ ចោទឆ្លើយឈ្នះលោកអ្នកប្រាជ្ញ ពោលខុសក៏មិនខ្លាច បន្លំកាចបន្លប់ថា។ កុលបុត្រកបរូបទ្រង់ កើតក្នុងវង្សមានសក្ដា មិនចេះសិល្បសាស្ត្រា ដូចផ្កាចារឥតក្លិនភ្ញី។ ស្រស់តែពណ៌សម្បុរ ច្រាលសន្ធោដូចអគ្គី កុលបុត្រមិនចេះអ្វី កើតថោកទាបសាបអំណាច។ អ្នកទាបជាអមាត្យ កូនពាលឆ្លាតជាអ្នកប្រាជ្ញ កូនអ្នកក្រដាច់ដាច ឡើងជាអ្នកមានធនធាន។ ប្រុសអើយចូរអ្នកស្ដាប់ យើងថ្លែងប្រាប់ឱ្យមាន គំនិតកុំបំពាន ពាក្យប្រមាទមើលងាយ។ ស្មូនឆ្នាំងដំសំពង ក្អមឆ្នាំងប៉ងឱ្យល្អទេ គ្រូហាត់ទោះវាយជេរ ប៉ងនាំសិស្សចេះសិល្បសាស្ត្រ។ អ្នកវេចរុំក្រស្នា ស្លឹកធម្មតាឬក្រដាស ពីដោរផ្សាយផ្សព្វពាស ក្រអូបអប់អ្នកវេចនោះ។ ស្លឹកឈើឬក្រដាស ជាប់ក្លិនពាសពេញចំពោះ គប់ប្រាជ្ញអាចភ្លឺឆ្លុះ មានដូច្នោះគួរឱ្យត្រេក។ អ្នកសេពគប់សប្បុរស មានសោមនស្សប្រសើរពេក ចេះដឹងធម៌អនេក ដឹងបាបបុណ្យគុណទោសនៅ។ ហៃចៅជាតិពិសី ចូរលះក្ដីច្រឡាសទៅ ដោយជនពាលឃោរឃៅ ចូរគប់នៅពួកសប្បុរស។ ចូរធ្វើបុណ្យប្រក្រតី សព្វរាត្រីថ្ងៃទាំងអស់ ឱ្យមានចិត្តសោមនស្ស នឹកត្រៃលក្ខណ៍ជាគ្រឿងទ្រង់។ ផ្លែឧទុម្ពរចាស់ទុំ សម្បករុំក្រៅរលង់ គ្រាប់សោតសឹងមមង់ ក្រៅនិងក្នុងមិនត្រូវគ្នា។ ចិត្តពាលដូចទេវទត្ត ល្អតែមាត់ដូចទេវតា ឧទុម្ពរយ៉ាងណា ពួកពាលាយ៉ាងនោះឯង។ ខ្នុរណាំងទុំបន្លា ច្រូងច្រាងមហាស្រួចជាក់ស្ដែង ក្លិនក្លែបពិដោរឈ្វេង ឱជារសផ្អែមពិសា។ ប្រៀបដូចពួកសប្បុរស ក្រៅមិនស្រស់ប៉ុន្តែថា ខាងក្នុងគួរស្នេហា ព្រោះសុចរិតឥតត្មះបាន។ ខ្លឹមចន្ទន៍ក្រៀមក្រញង់ មិនលះបង់ក្លិនកល្យាណ ដំរីសឹកក្លាហាន ចូលសង្គ្រាមដោយឧបាយ។ មិនលះដំណើរល្អ ទោះតាំងតល្គាយល្គងក្រាយ អំពៅផងទាំងឡាយ ទោះនៅក្នុងឃ្នាបគាបរឹត។ មិនលះបង់សភាព ផ្អែមដរាបរសល្អពិត អ្នកប្រាជ្ញដែលប្រព្រឹត្ត ទោះមានទោសទុក្ខយ៉ាងណា។ មិនលះធម៌សុចរិត នៅប្រព្រឹត្តតាមធម្មតា សិស្សហាត់រៀនសិក្សា ចូរយាត្រាផ្លូវនេះចុះ។ រាជសីហ៍ស្ដេចម្រឹគ ខ្លាំងពន្លឹកអធិកទោះ អត់ឃ្លានយ៉ាងណានោះ មិនបរិភោគសាច់ដំរី។ កុលបុត្រមានពូជពង្ស រក្សាវង្សស្រីសួស្ដី ក្រខ្សត់យ៉ាងណាក្ដី មិនប្រព្រឹត្តការទាបពេក។ កន្លង់ប៉ងត្រឹបផ្កា ប្រាជ្ញប្រីជាប៉ងត្រឹបត្រេក រសធម៌អាថ៌អនេក មិនជិនឆ្អន់រសធម៌ឡើយ។ រុយប៉ងរោមលាមក ពាលឥតគ្មក់កាន់កៀកកើយ ធម៌បាបថាអស់ហើយ ស្រឡាញ់បាបមិនងាកមុខ។ ពាលស្វែងបាបអកុសល មិនស្កប់ស្កល់ដូចជ្រូកស្រុក ស្វែងរកជ្រាំមូត្រល្មក់ ជាអាហារនឹងខ្នាចខ្លួន។ ប្រាជ្ញស្វែងបុណ្យកុសល មិនស្កប់ស្កល់មិនល្មមធួន ដូចហង្សហើរស្វែងកួន ស្រះចុះចឹកក្សេរបុប្ផា។ ឆ្កែឃើញឆ្កែគ្នាឯង តាំងសម្ដែងប៉ងពាធា ជនជួរចួបគ្នាវា រករឿងហេតុឈ្លោះរុករាន។ បាបមិនទាន់ឱ្យផល ពាលគិតយល់ថាបាបគ្មាន ឃើញបុណ្យពីបូរាណ រឹងរឹតហានធ្វើបាបទៀត។ កាលណាអស់បុណ្យនោះ បាបក៏ស្ទុះមកជ្រៀតបៀត ឱ្យផលខ្វល់ចង្អៀត ពាលរងទុក្ខធំកាលណោះ។ ពាលណាដឹងខ្លួនឯង ថាបែបលេងមិនល្អព្រោះ ទទួលទុកចំពោះ ហើយលើកចិត្តឡើងប្រព្រឹត្ត។ ធ្វើទានសីលភាវនា មានមេត្តាកាន់សុចរិត ពួកពាលនោះឯងពិត ជាអ្នកប្រាជ្ញស្ដែងក្នុងលោក។ ប្រាជ្ញណាតាំងខ្លួនឯង ឡើងថ្លាថ្លែងថាប្រាជ្ញព្រោក អស្មិមានះជោក មួយស្រវឹងក្នុងលាភា។ ប្រាជ្ញនោះលោកកំណត់ ថាប្រាកដជាពាលា មិនមែនប្រាជ្ញប្រីជា ព្រោះទុច្ចរិតវៀចវេរ។ ខ្ញុំតែងច្បាប់នេះទុក ដោយទំនុកបម្រុងត សាសនាឱ្យបានល្អ ជាសង្ខេបប៉ុណ្ណេះហោង។
ប្រភព ៖ ទស្សនាវដ្ដីកម្ពុជសុរិយា ឆ្នាំ១៩៣៥
